Tổng thống Donald Trump hôm thứ Sáu cho biết ông sẽ áp thuế 100% lên hàng hóa Trung Quốc “cao hơn bất kỳ mức thuế nào hiện tại” có hiệu lực từ ngày 1/11 — động thái làm leo thang mạnh mẽ cuộc chiến thương mại trong bối cảnh căng thẳng về kiểm soát xuất khẩu đất hiếm.
Trong một bài đăng trên Truth Social, Trump viết rằng Trung Quốc đã “đưa ra lập trường cực kỳ hung hăng về thương mại bằng cách gửi một bức thư đầy thù địch ra toàn thế giới, tuyên bố rằng họ sẽ, có hiệu lực từ ngày 1/11/2025, áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu quy mô lớn lên hầu hết mọi sản phẩm họ sản xuất — và thậm chí cả những thứ không phải do họ sản xuất.”
“Điều này ảnh hưởng đến TẤT CẢ các quốc gia, không ngoại lệ, và rõ ràng là một kế hoạch đã được họ vạch ra từ nhiều năm trước,” ông viết. “Đây là điều chưa từng có trong thương mại quốc tế, và là sự ô nhục về mặt đạo đức khi đối xử với các quốc gia khác.”
Trump nói ông sẽ áp thuế mới vào ngày 1/11 “hoặc sớm hơn, tùy thuộc vào các hành động hoặc thay đổi tiếp theo từ Trung Quốc.”
Trước đó trong ngày, Trump đã chỉ trích Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trên mạng xã hội vì những nỗ lực gia tăng kiểm soát xuất khẩu đất hiếm, đe dọa trả đũa kinh tế và cho biết ông không còn thấy lý do nào để gặp Tập trong chuyến thăm khu vực đã được lên kế hoạch vào cuối tháng này.
“Một số điều rất kỳ lạ đang xảy ra ở Trung Quốc! Họ đang trở nên rất thù địch và gửi thư đến các quốc gia trên khắp thế giới, nói rằng họ muốn áp đặt kiểm soát xuất khẩu đối với mọi yếu tố sản xuất liên quan đến đất hiếm, và gần như mọi thứ họ nghĩ ra được, kể cả khi chúng không được sản xuất tại Trung Quốc,” Trump viết trên Truth Social. “Chưa ai từng thấy điều gì như thế này, nhưng về cơ bản, nó sẽ ‘làm tắc nghẽn’ thị trường và khiến cuộc sống trở nên khó khăn cho hầu hết các quốc gia trên thế giới — đặc biệt là chính Trung Quốc.”
Trump cũng đe dọa sẽ áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế đối với Trung Quốc, cảnh báo rằng “Tùy thuộc vào những gì Trung Quốc nói về ‘mệnh lệnh’ thù địch vừa ban hành, tôi sẽ buộc phải, với tư cách là Tổng thống Hoa Kỳ, phản công tài chính lại động thái đó.”
“Đối với mỗi nguyên tố mà họ đang độc quyền, chúng ta có đến hai,” ông nói thêm.
Bắc Kinh hôm thứ Năm đã mở rộng các biện pháp hạn chế xuất khẩu đất hiếm, mở rộng danh sách các khoáng sản bị kiểm soát và áp dụng thêm các biện pháp nhắm vào công nghệ sản xuất cũng như việc sử dụng ở nước ngoài, bao gồm trong lĩnh vực quân sự và bán dẫn.
Động thái này diễn ra khi Bắc Kinh tìm cách tăng đòn bẩy trong các cuộc đàm phán thương mại với Mỹ và trước thềm cuộc gặp dự kiến giữa ông Tập và ông Trump bên lề hội nghị thượng đỉnh APEC tại Hàn Quốc vào cuối tháng này.
CNN đã liên hệ Nhà Trắng để làm rõ liệu cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo có bị hủy chính thức hay không.
“Tôi chưa nói chuyện với Chủ tịch Tập vì không có lý do gì để làm vậy,” Trump viết. “Đây là một bất ngờ thực sự, không chỉ với tôi mà với tất cả các nhà lãnh đạo của Thế giới Tự do. Tôi dự định gặp Chủ tịch Tập trong hai tuần nữa tại APEC ở Hàn Quốc, nhưng giờ dường như không còn lý do để làm vậy.”
Theo một quan chức cấp cao trong chính quyền và một nguồn thạo tin, các quan chức Nhà Trắng xem động thái của Trung Quốc trong tuần này là sự leo thang nghiêm trọng có thể đe dọa cuộc gặp ngay cả trước khi Trump công khai đe dọa trên mạng xã hội. Tuy nhiên, Nhà Trắng cũng được cho là đang có những bức xúc riêng sau khi Bộ Thương mại Mỹ mở rộng danh sách các công ty Trung Quốc bị kiểm soát xuất khẩu vào cuối tháng trước — một động thái có thể đã khiến Bắc Kinh tức giận.
Theo quan chức cấp cao này, Trung Quốc đã mời Trump thăm Bắc Kinh trong chuyến công du châu Á vào cuối tháng, nhưng do không có thỏa thuận cụ thể nào nên chính quyền Trump đã từ chối. Hai bên chỉ đồng ý hướng tới một cuộc gặp bên lề hội nghị kinh tế.
Trump hôm thứ Sáu cũng chỉ trích việc Trung Quốc chọn công bố các biện pháp vào hôm thứ Năm, cho rằng thời điểm đó đã làm giảm ý nghĩa nỗ lực của ông trong việc đạt được thỏa thuận hòa bình giữa Israel và Hamas.
“Những bức thư của Trung Quốc đặc biệt không thích hợp vì hôm nay là NGÀY HÒA BÌNH Ở TRUNG ĐÔNG — sau ba nghìn năm hỗn loạn và chiến tranh,” ông viết. “Tôi tự hỏi liệu thời điểm đó có phải là trùng hợp?”
Hiện tại, hàng hóa từ Trung Quốc bị đánh thuế tối thiểu 30% đến tháng 11, trong khi hàng xuất khẩu của Mỹ sang Trung Quốc bị đánh thuế 10%. Đầu năm nay, thuế quan của cả hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đã tăng vượt 100%, gần như khiến thương mại song phương tê liệt.
Cuộc đua giành tài nguyên chiến lược
Những bình luận của Trump nhấn mạnh sự lo ngại sâu sắc trước quyền kiểm soát thị trường đất hiếm — nguồn tài nguyên then chốt cho an ninh quốc gia Mỹ và các đồng minh phương Tây — của ông Tập.
Các quan chức cấp cao trong chính quyền Trump đã triệu tập các giám đốc điều hành công ty công nghệ và đất hiếm để thúc đẩy phát triển chuỗi cung ứng trong nước, theo các nguồn tin.
Thông điệp đưa ra trong các cuộc họp và cuộc gọi xuyên suốt mùa hè tập trung vào sự cấp bách trong việc giảm thiểu rủi ro do các hành động của Trung Quốc hồi mùa xuân gây ra.
Các nỗ lực của chính quyền bao gồm việc công bố khoản đầu tư 400 triệu USD vào MP Materials Corp — nhà sản xuất đất hiếm duy nhất của Mỹ — cùng với việc chính phủ bảo trợ giá sàn để hỗ trợ hoạt động.
Tuy nhiên, các quan chức Mỹ thừa nhận rằng quá trình này sẽ mất thời gian, khiến Mỹ và các đồng minh vẫn dễ bị tổn thương trước chiến lược của ông Tập trong ngắn hạn.
Thực tế đó là cơ sở cho nhiều vòng đàm phán thương mại Mỹ - Trung gần đây và là trọng tâm trong cách tiếp cận của Trump đối với ông Tập trước cuộc gặp dự kiến.
Sự thống trị của Trung Quốc từ lâu đã là mối lo ngại, đặc biệt sau khi nước này phơi bày sức mạnh thị trường trong tranh chấp hàng hải với Nhật Bản năm 2010.
Nhưng quyết định của Trump đe dọa leo thang chiến tranh thương mại với Trung Quốc, trong khi Washington đang tìm cách hạn chế công nghệ phương Tây quan trọng với an ninh của Bắc Kinh, đã kích hoạt phản ứng mạnh mẽ nhất của ông Tập cho đến nay.
“Một khoảnh khắc khiến cả thế giới bừng tỉnh,” một quan chức cấp cao Mỹ nói với CNN về các hành động của Trung Quốc hồi mùa xuân. “Một cú địa chấn địa chính trị, khi mọi người nhận ra quy mô của lỗ hổng này.”
Thị trường chứng khoán lao dốc vì lo ngại chiến tranh thương mại trở lại
Các nhà đầu tư Phố Wall đã phản ứng nghiêm túc trước đe dọa trả đũa kinh tế của Trump hôm thứ Sáu. Cổ phiếu lao dốc sau bài đăng buổi sáng của Tổng thống. Chỉ số Dow Jones giảm 879 điểm, tương đương 1,9%. Chỉ số S&P 500 giảm 2,71% và Nasdaq Composite giảm 3,56%.
Nỗi lo thuế quan đạt đỉnh vào mùa xuân khi các đòn “ăn miếng trả miếng” đẩy thuế nhập khẩu hàng Trung Quốc lên tối thiểu 145%. Thị trường suýt rơi vào vùng giá xuống tháng 4, và chỉ bắt đầu phục hồi sau đó khi chính quyền Trump miễn trừ thuế cho điện thoại và thiết bị điện tử — một nhượng bộ lớn, được xem là dấu hiệu đầu tiên của sự hạ nhiệt.
Đến tháng 5, cả hai nước đã giảm đáng kể thuế quan và thị trường chứng khoán leo lên mức cao kỷ lục mới.
Mặc dù Trump sau đó đã tăng thuế với hàng hóa của hàng chục quốc gia, thuế với Trung Quốc vẫn ở mức tương đối thấp, giúp giảm bớt lo ngại kinh tế.
Chính vì vậy, thị trường mới lao dốc hôm thứ Sáu: các nhà đầu tư lo sợ “người khổng lồ đang ngủ” đã bị đánh thức. Thương mại với Trung Quốc cực kỳ quan trọng đối với kinh tế Mỹ — đặc biệt là trước mùa mua sắm cuối năm (điều này khiến cổ phiếu Amazon và Target giảm mạnh), và trong bối cảnh lĩnh vực AI đang nóng lên (các cổ phiếu công nghệ bị ảnh hưởng nặng nhất).
Căng thẳng đã âm ỉ suốt nhiều tháng: cả Trung Quốc và Mỹ gần đây đều thắt chặt kiểm soát xuất khẩu đối với đất hiếm và chip AI, mở các cuộc điều tra vào các tập đoàn lớn của nhau và tăng phí cảng. Mỹ cũng đe dọa hạn chế visa du học sinh, đồng thời áp dụng kiểm soát xuất khẩu với phần mềm, thiết bị hàng không và ethane — một sản phẩm dầu mỏ quan trọng đối với Trung Quốc.
Một quan chức Mỹ cho biết các biện pháp này — và hơn thế nữa — hiện đang được xem xét lại sau bài đăng cảnh báo trên mạng xã hội của Trump sáng thứ Sáu.
— CNN
Theo rnz.co.nz - Hani Dang