Phân tích – Vụ tấn công khủng bố tại Bondi hôm Chủ nhật đã khiến chính phủ liên bang cùng các bang và vùng lãnh thổ của Úc nhất trí tiến hành cuộc cải tổ lớn nhất đối với các quy định về súng đạn kể từ sau thảm sát Port Arthur năm 1996
Thủ tướng Úc Anthony Albanese (thứ hai từ trái sang) đi cùng các sĩ quan cảnh sát ngày 15/12, sau khi đặt hoa tưởng niệm tại Bondi Pavilion ở bãi biển Bondi — hiện trường vụ xả súng khiến 15 người thiệt mạng. Ảnh: AFP / Văn phòng Thủ tướng Úc.Đối với người dân New Zealand, khi ký ức về vụ tấn công khủng bố kinh hoàng tại Christchurch năm 2019 vẫn còn nguyên vẹn, và trong bối cảnh luật súng trong nước một lần nữa đang được sửa đổi, cách Úc phản ứng trước thảm kịch lần này thu hút sự quan tâm đặc biệt.
Nguy cơ xảy ra các vụ tấn công khủng bố trong tương lai luôn hiện hữu. Điều tốt nhất mà các chính quyền có thể làm là giảm thiểu rủi ro và mức độ thiệt hại, đồng thời duy trì sự cân bằng với các quyền tự do và giá trị cốt lõi của các nền dân chủ tự do.
Tương tự như Canada với Ủy ban Điều tra Thảm sát quy mô lớn sau vụ tấn công đẫm máu tại Nova Scotia năm 2020, hay New Zealand với Ủy ban Hoàng gia điều tra các vụ tấn công Christchurch cùng năm, Úc nhiều khả năng sẽ tiến hành một cuộc điều tra cấp cao.
Cuộc điều tra này được kỳ vọng sẽ đưa ra thêm các khuyến nghị, đặc biệt liên quan đến công tác tình báo an ninh và việc quản lý, kiểm soát súng đạn. New Zealand sẽ theo dõi sát sao những diễn biến tiếp theo.
Chế độ quản lý súng đạn theo chuẩn mực vàng
Ngoại trừ Mỹ — nơi quyền sở hữu súng được coi là quyền hiến định chứ không phải đặc ân — các vụ xả súng hàng loạt thường dẫn đến một kịch bản quen thuộc: luật pháp được sửa đổi, và loại vũ khí được sử dụng trong vụ việc sẽ bị cấm hoặc đặt dưới sự kiểm soát nghiêm ngặt hơn.
Xu hướng này đã diễn ra trên khắp Khối Thịnh vượng chung, bao gồm Anh, Canada, New Zealand và Úc.
Đáng ghi nhận, trong quá trình sửa đổi Đạo luật Vũ khí sau thảm kịch Christchurch, chính phủ New Zealand không tìm cách nới lỏng các biện pháp hạn chế đối với súng bán tự động công suất cao.
Cho đến nay, Úc được xem là hình mẫu hàng đầu về cải cách luật súng, với nhiều chính sách và sáng kiến có sức ảnh hưởng, trở thành bài học kinh nghiệm cho các quốc gia khác.
Các ước tính cho thấy, nếu không có những cải cách sau vụ thảm sát Port Arthur, nước Úc có thể đã phải đối mặt với thêm 16 vụ xả súng hàng loạt. Tuy nhiên, thảm kịch Bondi một lần nữa nhấn mạnh rằng rủi ro không bao giờ có thể được loại bỏ hoàn toàn.
Quy định và giới hạn
Bên cạnh việc hạn chế một số loại vũ khí thường được sử dụng trong các vụ xả súng hàng loạt, nhiều khu vực pháp lý như bang New South Wales (Úc) còn yêu cầu người xin cấp phép phải chứng minh có “lý do chính đáng” để sở hữu súng. Điều này bao gồm việc tham gia các câu lạc bộ bắn súng chuyên biệt và nghĩa vụ tham dự các hoạt động bắt buộc của câu lạc bộ.
Cách tiếp cận này dựa trên quan điểm rằng cơ chế tự giám sát chặt chẽ hơn trong cộng đồng sở hữu súng, cùng với việc nhận diện sớm các rủi ro, sẽ thúc đẩy trách nhiệm phát hiện và báo cáo những dấu hiệu đáng lo ngại về cực đoan hóa. Tại Canada, tỉnh Quebec cũng áp dụng các yêu cầu tương tự.
Tuy nhiên, tại New Zealand, người xin cấp phép không bắt buộc phải chứng minh “lý do chính đáng” để được coi là ứng viên “phù hợp và đủ điều kiện”. Việc tham gia câu lạc bộ chỉ là yêu cầu bắt buộc đối với người sử dụng súng ngắn (pistol). Ngoài ra, không có nghĩa vụ pháp lý phải báo cáo các hành vi đáng ngờ.
Trong bối cảnh một trong các đối tượng tham gia vụ tấn công Bondi được cấp phép hợp pháp và được cho là đã tuân thủ các quy định của bang New South Wales, việc đánh giá lại những gì đã xảy ra và hiệu quả thực sự của các biện pháp bảo vệ hiện hành trở nên đặc biệt quan trọng.
Hiện vẫn chưa rõ loại vũ khí nào được sử dụng trong vụ tấn công tại Bondi, song tình trạng pháp lý, mức độ cải tạo và dung lượng đạn của các loại súng liên quan sẽ là trọng tâm xem xét.
Những yếu tố này càng trở nên đáng chú ý khi các đối tượng gây án dường như đã sử dụng nhiều loại súng thông thường để gây ra mức độ thiệt hại nghiêm trọng, thay vì súng trường bán tự động hay băng đạn dung lượng lớn.
Tại New Zealand, một cá nhân có thể sở hữu tối đa 12 khẩu súng ngắn, nhưng không có giới hạn cụ thể đối với số lượng các loại súng thông thường khác mà một người có giấy phép được phép sở hữu, cũng như không có trần đối với lượng đạn hợp pháp được tích trữ.
Nhiều khả năng các cơ quan quản lý của Úc sẽ xem xét kỹ mô hình giới hạn hiện hành tại bang Tây Úc, nơi quy định tối đa năm khẩu súng đối với người sở hữu giấy phép săn bắn hoặc sử dụng cho mục đích giải trí.
Báo cáo rủi ro
Có lẽ câu hỏi lớn nhất đặt ra từ thảm kịch Bondi là làm thế nào một người có thể sở hữu súng hợp pháp trong một hộ gia đình có liên quan đến một cá nhân không có giấy phép, người trước đó từng bị cơ quan tình báo ASIO xem xét.
Quy trình cấp phép cần đánh giá các rủi ro vượt ra ngoài bản thân người nộp đơn, bao gồm cả những mối liên hệ thân cận của họ — đặc biệt trong trường hợp có tiền sử bạo lực gia đình, tự làm hại bản thân, tội phạm có tổ chức hoặc cực đoan hóa.
Giới chức Úc cũng sẽ rà soát kỹ các bằng chứng để xác định liệu có bất kỳ “tín hiệu cảnh báo” nào từng được ghi nhận từ phía các chuyên gia y tế và/hoặc cơ quan cấp phép súng hay không. Không loại trừ khả năng các khuyến nghị mới sẽ bao gồm việc rút ngắn chu kỳ gia hạn giấy phép, đồng thời tăng cường sự tham gia của các cơ quan y tế và an ninh.
Hiện nay, tại bang Tây Úc và tại Anh, các bác sĩ đa khoa chịu trách nhiệm tiến hành đánh giá sức khỏe thể chất và tinh thần đối với những người xin cấp mới hoặc gia hạn giấy phép sở hữu súng.
Dĩ nhiên, khả năng dự báo rủi ro của bác sĩ đa khoa là có giới hạn. Tuy vậy, đây vẫn là một yêu cầu hợp lý, đặc biệt đối với việc gia hạn giấy phép của những người sở hữu các loại vũ khí có mức độ rủi ro cao.
Trong khi đó, tại New Zealand, nhân viên y tế chỉ được thông báo sau khi giấy phép đã được cấp. Nếu họ lo ngại một người không đủ điều kiện sử dụng súng, họ “có thể” liên hệ với cảnh sát.
Tiêu chuẩn này thấp hơn so với quy định đối với giấy phép lái xe, nơi các chuyên gia y tế bắt buộc phải báo cáo những người mà họ cho là không an toàn khi điều khiển phương tiện.
Sau cùng, trách nhiệm hiện nay thuộc về New Zealand trong việc rút ra bài học từ thảm kịch Bondi cũng như từ bất kỳ thay đổi pháp lý nào mà Úc triển khai sau sự kiện này. Các nạn nhân của chủ nghĩa khủng bố xứng đáng nhận được điều đó.
Alexander Gillespie là thành viên Nhóm Cố vấn Bộ trưởng về Vũ khí. Ông cũng là người nhận Học bổng Luật Borrin, cho phép thực hiện nghiên cứu so sánh luật súng tại chín quốc gia khác nhau. Các quan điểm trong bài viết này là quan điểm cá nhân của tác giả và không đại diện cho Nhóm Cố vấn Bộ trưởng về Vũ khí hay Quỹ Borrin.
Theo rnz.co.nz – Elise Nguyen