Hiện nay, hơn một nửa số thuốc lá được bán tại Úc là mua từ thị trường chợ đen, gây thất thu lớn cho ngân sách liên bang và làm suy yếu các nỗ lực giảm tỷ lệ hút thuốc.
Hút thuốc có thể gây viêm mãn tính. (Nguồn: istock.com)Người đứng đầu cơ quan chống thuốc lá bất hợp pháp của chính phủ ước tính thị phần thuốc lá chợ đen đã tăng lên 55%, thậm chí có thể lên tới 60% trong năm tài chính vừa qua.
Điều này đồng nghĩa mỗi năm người nộp thuế Úc bị thất thu tới 11,8 tỷ đô la Úc (khoảng 13,5 tỷ đô la New Zealand), khi người tiêu dùng chuyển sang mua thuốc lá rẻ, dễ tiếp cận và không phải chịu thuế tiêu thụ đặc biệt.
“Thuốc lá và thuốc lá điện tử bất hợp pháp là mối đe dọa đối với sức khỏe cộng đồng, an toàn xã hội và nền kinh tế Úc,” Ủy viên Chống Thuốc lá và Thuốc lá điện tử Bất hợp pháp, bà Amber Shuhyta, cho biết trong báo cáo thường niên đầu tiên của mình.
“Những thị trường phi pháp này phá hoại những thành quả khó khăn mới đạt được trong việc giảm tỷ lệ hút thuốc, khiến người tiêu dùng tiếp xúc với các sản phẩm không được kiểm soát và tiếp tay cho tội phạm có tổ chức.”
Trong nhiều năm qua, các chính phủ liên bang liên tiếp tăng thuế thuốc lá nhằm giảm tỷ lệ hút thuốc và tăng nguồn thu để bù đắp chi phí y tế liên quan đến hút thuốc.
Chính sách này ban đầu mang lại hiệu quả, khi tỷ lệ hút thuốc giảm xuống mức thấp kỷ lục và nguồn thu thuế đạt đỉnh vào năm 2019.
Tuy nhiên, kể từ đó, nguồn thu từ thuế tiêu thụ đặc biệt sụt giảm mạnh, do các sản phẩm thuốc lá lậu rẻ tiền làm mất tác dụng răn đe, theo các nhà nghiên cứu của viện nghiên cứu e61.
Thuế tiêu thụ đặc biệt đối với một bao thuốc 20 điếu đã tăng từ khoảng 8 đô la Úc năm 2010 lên 30 đô la Úc vào năm 2025.
Thuốc lá hợp pháp giá hơn 40 đô la Úc
Điều này đẩy giá một bao thuốc hợp pháp lên hơn 40 đô la Úc (khoảng 45,87 đô la New Zealand), trong khi thuốc lá chợ đen có thể mua với giá dưới 15 đô la Úc (khoảng 17,20 đô la New Zealand).
Dù việc tăng thuế là nguyên nhân chính gây ra tình trạng này, nhưng theo các nhà nghiên cứu Josh Clyne và Lachlan Vass của e61, việc giảm thuế trở lại cũng không chắc sẽ giúp tăng tương ứng nguồn thu.
Mặc dù có thể làm giảm lợi nhuận của các băng nhóm tội phạm, nhưng thị trường chợ đen đã ăn sâu, và người tiêu dùng đã quen với việc mua thuốc lá bất hợp pháp.
Theo nghiên cứu của họ, nếu cắt giảm thuế thuốc lá về mức năm 2019, nguồn thu có thể tăng thêm 3,2 tỷ đô la Úc (3,66 tỷ đô la New Zealand) hoặc ngược lại giảm 2,1 tỷ đô la Úc (2,4 tỷ đô la New Zealand), tùy phản ứng của người hút thuốc và người bán.
Bà Shuhyta phản đối việc giảm thuế.
“Việc tham gia vào cuộc cạnh tranh giá với thị trường chợ đen có thể dẫn đến những hệ quả xấu cho sức khỏe cộng đồng và đảo ngược nhiều thế hệ chính sách của chính phủ nhằm giảm tỷ lệ hút thuốc,” bà nói.
Thay vào đó, bà kêu gọi các chính phủ tăng cường mạnh mẽ công tác thực thi pháp luật.
Theo báo cáo, trong hai năm qua, các cơ quan thực thi đã được bổ sung thêm 300 triệu đô la Úc (343,9 triệu đô la New Zealand) và đạt kỷ lục thu giữ 2.244 tấn thuốc lá bất hợp pháp trong giai đoạn 2024–2025.
Bà Shuhyta cũng nhấn mạnh trách nhiệm của những người đang vật lộn với cơn nghiện nicotine trong việc từ bỏ thuốc lá chợ đen giá rẻ và chấp nhận chi trả mức giá rất cao cho các sản phẩm hợp pháp.
“Cộng đồng cũng đóng vai trò quan trọng khi nhận thức rằng thuốc lá bất hợp pháp không phải là tội phạm không gây hại. Hiểu rõ tác hại của những thị trường này và tránh những hành vi làm gia tăng nhu cầu sẽ giúp ngăn chặn hoạt động tội phạm và giảm thiểu tổn hại cho xã hội,” bà nói.
Theo 1news.co.nz - Hani Dang