Một chuyên gia kinh tế học cho rằng thành công của chính sách thuế lãi vốn (capital gains tax – CGT) của Đảng Lao động sẽ phụ thuộc vào việc giá nhà có tiếp tục tăng hay không, trong khi giới đầu tư bất động sản kêu gọi đảng này không khôi phục lệnh cấm khấu trừ lãi vay.
.webp "Lãnh đạo Đảng Lao động Chris Hipkins cùng Ayesha Verrall (trái) và Barbara Edmonds (phải)")
Đảng Lao động sẽ vận động với đề xuất đánh thuế 28% đối với lợi nhuận từ bán tài sản sau tháng 7/2027, ngoại trừ nhà ở chính của gia đình và các trang trại.
Dự kiến, chính sách này sẽ mang lại trung bình 700 triệu đô la mỗi năm trong giai đoạn dự báo 4 năm, với số tiền dùng để chi trả ba lượt khám bác sĩ miễn phí mỗi năm cho tất cả người dân.
Ryan Greenaway-McGrevy, Phó giáo sư kinh tế tại Đại học Auckland, cho biết đây là bước đi tốt để cân đối tài khóa, nhưng điều đó phụ thuộc vào việc giá nhà tiếp tục tăng.
“Nếu giá nhà không tăng, thì sẽ không có nguồn thu nào từ thuế lãi vốn để tài trợ cho các lần khám bác sĩ đó. Vì vậy, chúng ta cần lưu ý rằng phần lớn chính sách thu – chi trong tương lai sẽ phụ thuộc nhiều hơn vào thị trường nhà ở,” ông nói.
Greenaway-McGrevy cho rằng chưa rõ mục tiêu chính của chính sách này là kiềm chế giá nhà hay tăng thu ngân sách.
“Vì phần lớn chính sách của cả Lao động và Quốc gia đều hướng đến việc hạ nhiệt giá nhà, chấm dứt ba thập kỷ tăng giá, thì đó phải là mục tiêu số một của họ — và tôi tin rằng vẫn là như vậy. Nhưng điều đó cũng đặt ra câu hỏi: Chính sách này thực sự sẽ mang lại bao nhiêu tiền?”
Giá trị của bất động sản thương mại và nhà ở sẽ được xác định vào ‘ngày định giá’ (valuation day), và lợi nhuận sau thời điểm đó sẽ bị đánh thuế. Nhiều phương án định giá khác nhau sẽ được đưa ra, phù hợp với khuyến nghị của Nhóm Nghiên cứu Thuế (Tax Working Group).
Theo tài liệu chính sách của Đảng Lao động, mọi khoản lỗ vốn (capital losses) sẽ được chuyển sang kỳ sau để trừ vào các khoản lãi vốn tương lai, nhưng sẽ bị giới hạn trong cùng loại tài sản, không được khấu trừ vào lương hay thu nhập khác.
Điều đó có nghĩa là để được khấu trừ lỗ, nhà đầu tư phải mua tài sản đầu tư khác, tương tự như quy định trong luật brightline hiện hành.
Giáo sư Robert MacCulloch, Chủ tịch bộ môn kinh tế vĩ mô tại Đại học Auckland, cho rằng chính sách này “nửa vời” và nghi ngờ việc nó có thể mang lại nguồn thu đáng kể, đồng thời cảnh báo người thu nhập thấp có thể bị ảnh hưởng.
“Đó là một khoản tiền nhỏ, chẳng thay đổi được bao nhiêu,” ông nói.
“Bạn có thể thấy một người rất giàu, sở hữu ngôi nhà 20 triệu đô ở Paritai Drive, không bị đánh thuế gì cả nếu họ ở trong đó. Trong khi người có vài trăm nghìn, sở hữu căn nhà riêng và một bất động sản cho thuê trị giá 100.000 đô, thì lại phải đóng thuế này.”
Trong khi đó, nhóm Tax Justice Aotearoa – tổ chức kêu gọi công bằng và minh bạch hơn trong hệ thống thuế – cho rằng chính sách này thiếu tham vọng, và họ muốn thấy một chính sách thuế lãi vốn toàn diện hơn.
“Chính sách này là bước nhỏ hướng tới một hệ thống thuế công bằng hơn, tạo nền tảng để tiếp tục cải thiện, bao gồm việc kết hợp CGT với các thay đổi thuế khác nhằm nâng cao lợi ích cho người dân New Zealand,” người phát ngôn Glenn Barclay nói.
Giới đầu tư bất động sản phản ứng: “Chúng tôi bị gạt ra rìa”
Lãnh đạo Đảng Lao động Chris Hipkins nói chính sách này khuyến khích chuyển hướng đầu tư khỏi bất động sản mang tính đầu cơ, sang các lĩnh vực “sản xuất thực chất” hơn.
Tuy nhiên, Matt Ball, giám đốc vận động của Liên đoàn Nhà đầu tư Bất động sản, cho rằng nhà đầu cơ chỉ chiếm phần nhỏ của ngành, trong khi nhà đầu tư dài hạn lại là thành phần có đóng góp tích cực cho nền kinh tế vì họ chi nhiều tiền để cải thiện tài sản.
Ông nói các nhà đầu tư sẽ không hài lòng khi bị nhắm vào riêng.
“Hầu hết những người ủng hộ thuế lãi vốn đều muốn có một chính sách toàn diện, áp dụng cho nhiều loại tài sản. Ở đây, tôi nghĩ Đảng Lao động chỉ chọn một nhóm người dễ bị cô lập để đánh thuế, mà họ hy vọng sẽ không phải trả giá chính trị,” ông nói.
Hipkins cũng không xác nhận liệu Đảng Lao động có khôi phục lệnh cấm khấu trừ lãi vay hay không, cho biết sẽ công bố các biện pháp tăng thu khác gần thời điểm bầu cử, sau khi xem xét lại ngân sách.
Trước đây, khi còn cầm quyền, Đảng Lao động đã bãi bỏ quyền khấu trừ chi phí lãi vay thế chấp khỏi thu nhập cho thuê nhà.
Chính phủ hiện tại đã hủy bỏ lệnh cấm đó, với lý do giúp giảm áp lực tiền thuê nhà.
Ball kêu gọi Đảng Lao động cam kết không tái áp dụng lệnh cấm.
“Nếu họ áp dụng thuế lãi vốn, nhắm riêng vào nhà đầu tư bất động sản, nhưng cam kết không khôi phục lệnh cấm khấu trừ lãi vay thì có lẽ nhiều người sẽ đồng ý,” ông nói.
“Nhưng nếu cả hai cùng xảy ra thì đó là thảm họa. Mất quyền khấu trừ lãi vay khiến đầu tư bất động sản không còn sinh lời. Khi đó, mọi người sẽ rời khỏi thị trường, chắc chắn là như vậy.”
Người dân ủng hộ việc dùng tiền thuế để tài trợ khám bác sĩ miễn phí
Thông báo rằng số tiền thu được sẽ dùng để chi trả ba lần khám bác sĩ miễn phí mỗi năm được người dân ở khu Greenlane (Auckland) hoan nghênh.
“Thật tuyệt, vì tôi thường xuyên phải đi khám,” Hinemoa Turahui nói.
Aria Kalra cho biết nhiều người ngại đi khám bác sĩ vì phải chờ đến ba tuần chỉ để được bảo là “không có gì nghiêm trọng”.
“Những chuyện nhỏ như vậy cộng dồn lại, hoặc khiến người ta không đi khám nữa,” cô nói.
Jason Thorpe kể rằng vợ anh vừa đổi từ bác sĩ thu 70 đô một lần sang phòng khám chỉ thu 30 đô.
“Nếu mỗi lần khám tốn 70 đô, chắc tôi chỉ đi một lần mỗi năm, hoặc chỉ khi thật sự cần. Nhưng có nhiều vấn đề nhỏ về sức khỏe đáng ra có thể xử lý sớm nếu chi phí không cao như vậy.”
Mau Pene cho biết một số người trong whānau (gia đình, họ hàng) của cô thà đi cấp cứu ngoài giờ còn hơn là chờ lịch hẹn khám quá lâu.
Giới bác sĩ hoan nghênh nhưng lo ngại quá tải
Ngành y tế cơ sở hoan nghênh thông báo này nhưng muốn nghe thêm chi tiết về nguồn tài trợ bổ sung cho hệ thống y tế.
Hiệp hội Hoàng gia Bác sĩ Đa khoa cho biết họ ủng hộ mọi biện pháp tăng khả năng tiếp cận dịch vụ y tế, nhưng lo ngại các phòng khám không đủ nhân lực để đáp ứng nhu cầu tăng cao.
Bác sĩ Buzz Burrell ở Blenheim, Chủ tịch nhóm vận động General Practitioners Aotearoa, cho rằng sẽ không xảy ra “làn sóng bệnh nhân” ngay lập tức, mà vấn đề nằm ở hệ thống hiện nay.
Ông khen ngợi chính sách nhưng nói rằng y tế cơ sở đang trong tình trạng khủng hoảng, thiếu khoảng 500 bác sĩ đa khoa.
“Đây là bước khởi đầu, một tín hiệu tích cực. Tuy nhiên, về bản chất, chính sách này chỉ đang nói rằng người khác sẽ trả tiền để ai đó đi khám bác sĩ trong khi hệ thống hiện tại vốn đã có vấn đề,” ông nói.
Quá nhiều phòng khám không còn khả năng duy trì, nhận bệnh quá mức nhưng chăm sóc không đủ, khiến bệnh viện phải gánh phần việc còn lại, Burrell cho biết.
“Nếu chính phủ tài trợ ba lần khám mỗi năm, câu hỏi là: chi phí đó bao gồm toàn bộ hay chỉ là mức hỗ trợ một phần? Có đủ không, hay chỉ mang tính biểu tượng? Rất cần biết rõ chi tiết.”
Đảng Lao động tự tin chính sách có thể triển khai trong khuôn khổ nhân lực hiện có, cho biết các bác sĩ sẽ được tài trợ qua tăng quỹ định suất (capitation), cùng với đầu tư vào hệ thống sàng lọc lâm sàng và công cụ AI, giúp giải phóng khoảng 4,58 triệu lượt khám mỗi năm.
Lãnh đạo y tế Thái Bình Dương Sir Collin Tukuitonga nói ba lần khám mỗi năm là đủ với nhiều người, nhưng chưa đủ với người bệnh phức tạp.
Tuy nhiên, ông cho rằng chính phủ phải chọn một mức phù hợp, và ba lần có vẻ là mức trung bình hợp lý.
“Tôi thích ý tưởng này vì nó đơn giản. Họ đang nhắm vào đúng điểm yếu của hệ thống y tế. Đây là cách phân phối lại nguồn lực trong xã hội, nên tôi cho rằng trên nhiều khía cạnh, đây là một quyết định tốt. Dĩ nhiên, thời gian sẽ cho thấy hiệu quả thực tế.”
Theo rnz.co.nz - Hani Dang