Cả Công đảng (Labour) và Taxpayers’ Union đều phản bác những chỉ trích từ Bộ trưởng Tài chính Nicola Willis, cho rằng bà phải chịu trách nhiệm trực tiếp về tình trạng tài khóa hiện nay, thay vì đổ lỗi cho các bên khác.
Bộ trưởng Tài chính Nicola Willis cho rằng việc thắt chặt các biện pháp có thể gây tổn hại cho các gia đình có thu nhập thấp, trong khi nới lỏng các biện pháp lại là "liều lĩnh và vô trách nhiệm". Ảnh: RNZ / Mark PapaliiThặng dư tiếp tục lùi xa, thâm hụt xấu hơn dự báo
Theo Báo cáo Cập nhật Kinh tế và Tài khóa Giữa năm (HYEFU) của Bộ Tài chính, công bố hôm thứ Ba, New Zealand chưa được dự báo đạt thặng dư cho tới năm tài khóa 2029/30. Dù vậy, bà Willis cho biết chính phủ vẫn nhắm mục tiêu 2028/29.
Dự báo thâm hụt năm 2025/26 lên tới 13,9 tỷ NZD, xấu hơn 1,8 tỷ NZD so với dự báo hồi tháng 5. Nguyên nhân được nêu gồm kinh tế tăng trưởng chậm, nguồn thu thuế giảm và chi phí nợ tăng cao.
Trong Tuyên bố Chính sách Ngân sách đi kèm, bà Willis bảo vệ chiến lược “có chủ đích, trung hạn” của mình, đồng thời công kích các đối thủ ở cả hai phía chính trị. Bà thừa nhận có ý kiến cho rằng cần thắt chặt mạnh tay hơn bằng cách cắt chi nhanh hơn, trong khi số khác muốn nới lỏng hơn.
Theo bà, thắt chặt quá mức sẽ gây tổn hại cho các gia đình thu nhập thấp và làm suy yếu nhu cầu trong nền kinh tế, còn nới lỏng thì là “liều lĩnh và vô trách nhiệm”.
Tranh cãi quanh “ngân sách giả định” của Công đảng
Bà Willis đưa ra một kịch bản ngân sách giả định của Công đảng, dựa trên việc Labour phản đối các biện pháp tiết kiệm chi tiêu của chính phủ. Theo tính toán từ văn phòng của bà, nếu chi tiêu năm 2024–2025 không được bù đắp bằng chương trình tiết kiệm, thì:
• Thâm hụt OBEGALx sẽ lên tới 25 tỷ NZD
• Nợ ròng của chính phủ trung ương sẽ đạt 59% GDP trong giai đoạn dự báo
“Chúng tôi có đầy đủ bằng chứng. Khi đã phản đối mọi biện pháp tiết kiệm mà chúng tôi triển khai, Công đảng không thể tự nhận là quản lý tài khóa có trách nhiệm,” bà Willis nói.
Labour phản bác: Thuế cắt giảm mới là nguyên nhân
Lãnh đạo Công đảng Chris Hipkins đặt câu hỏi liệu bà Willis có tính đến các đợt cắt giảm thuế của chính phủ hiện tại trong các dự báo hay không — một chính sách mà Labour khẳng định sẽ không thực hiện.
“Chính các đợt cắt giảm thuế đó đã tạo ra thâm hụt cơ cấu mà Nicola Willis hiện đang phải đối mặt,” ông nói.
Phát ngôn viên tài chính của Labour, Barbara Edmonds, cho rằng bà Willis và chính phủ đã đưa ra những quyết định sai lầm.
“Bà ấy đổ lỗi cho Labour, cho Fonterra, cho Ruth Richardson, cho công đoàn. Đã đến lúc bà ấy phải nhìn thẳng vào sổ sách và tự đánh giá các lựa chọn của mình.”
Đảng Xanh: Chính phủ tự tạo “vòng xoáy suy thoái”
Đồng lãnh đạo Đảng Xanh Chlöe Swarbrick cáo buộc chính phủ đã tự đẩy mình vào một “vòng xoáy diệt vong”.
Bà cho rằng việc thiếu đầu tư cho dịch vụ công và hạ tầng, cùng với làm suy yếu điều kiện tạo việc làm và năng suất, đã khiến nguồn thu thuế giảm, từ đó làm trầm trọng thêm khó khăn tài khóa.
“Đây là những quyết định chủ động của chính phủ. Và hoàn toàn có thể đưa ra những lựa chọn khác.”
Taxpayers’ Union: Bộ trưởng không thể né trách nhiệm
Tại họp báo hôm thứ Ba, bà Willis đã đưa ra một tài liệu chính sách của Taxpayers’ Union, trong đó đề xuất bãi bỏ tín dụng thuế Working for Families, có thể tiết kiệm 2,98 tỷ NZD trong năm 2025/26, tương đương 14,95 tỷ NZD trong cả giai đoạn dự báo.
Bà Willis phản đối mạnh mẽ, cho rằng chính sách này sẽ tước đi thu nhập của 330.000 gia đình, trong đó người hưởng trợ cấp và các gia đình lao động thu nhập thấp chịu ảnh hưởng nặng nề nhất.
“Nó sẽ tạo ra mức độ khốn khổ mà cá nhân tôi không thể chấp nhận,” bà nói.
Tuy nhiên, James Ross, Trưởng bộ phận chính sách và lập pháp của Taxpayers’ Union, nói với RNZ rằng không nhất thiết phải thực hiện tất cả đề xuất, nhưng càng trì hoãn quyết định, cái giá phải trả càng lớn.
“Câu chuyện thực sự là, chỉ trong hai năm, đây đã là lần thứ ba thặng dư bị đẩy lùi xa hơn,” ông nói.
Tranh luận nóng về lương hưu (Superannuation)
HYEFU cũng cho thấy chi phí chi trả lương hưu dự kiến tăng từ 24,8 tỷ NZD năm 2025/26 lên 30,9 tỷ NZD vào 2029/30, khi số người nhận Super được dự báo vượt mốc 1 triệu vào năm 2027/28.
Bà Willis cho rằng “mọi đảng phái hợp lý” đều cần đưa ra quan điểm về lương hưu trong chiến dịch tranh cử sắp tới. Việc tăng tỷ lệ đóng góp KiwiSaver, công bố tháng trước, được bà gọi là “phát súng mở màn” của Quốc gia (National), nhằm tăng vai trò của KiwiSaver trong hưu trí.
Lãnh đạo ACT David Seymour đồng tình rằng lương hưu cần được xem xét lại, cho rằng thay đổi là không thể tránh khỏi, vấn đề chỉ là chủ động điều chỉnh dần dần hay bị ép buộc bởi khủng hoảng tài chính trong tương lai.
Trong khi đó, bà Barbara Edmonds nói Labour chưa sẵn sàng thay đổi chính sách lương hưu ở thời điểm này, còn lãnh đạo New Zealand First Winston Peters đặt câu hỏi vì sao lại phải lo ngại:
“Khi chi phí lương hưu chỉ chiếm 5,2–5,3% GDP, bằng một nửa so với nhiều nền kinh tế khác, thì tại sao đây lại là vấn đề?”
Theo rnz.co.nz – Khoa Tran