Trước áp lực chi phí sinh hoạt gia tăng, ngành siêu thị ở Úc và New Zealand đang thu hút sự chú ý chính trị ngày càng lớn từ cả hai phía bờ biển Tasman, theo phân tích của Richard Meade từ Đại học Griffith.
Giá thực phẩm ngày càng tăng (Nguồn: 1News)Chính phủ đã tuyên bố rằng "mọi phương án" đều được cân nhắc nhằm giải quyết tình trạng thiếu cạnh tranh trong ngành, bao gồm khả năng chia tách các tập đoàn siêu thị hiện tại. Tại Úc, các cáo buộc về việc siêu thị tăng giá bất hợp lý đã trở thành một chủ đề nóng trong kỳ bầu cử liên bang đang diễn ra.
Tuy nhiên, chưa có gì chắc chắn rằng việc chia tách các siêu thị hay các biện pháp can thiệp khác từ chính phủ sẽ thực sự cải thiện tình hình cho người tiêu dùng và nhà cung ứng.
Năm 2022, tôi đã đồng tác giả một phân tích được chính phủ New Zealand đặt hàng, nhằm đánh giá liệu hai tập đoàn siêu thị lớn nhất nước này có nên buộc phải bán bớt một số cửa hàng để tạo ra một chuỗi cạnh tranh thứ ba hay không.
Bộ trưởng Tài chính đang nỗ lực thúc đẩy cạnh tranh. (Nguồn: 1News)Kết quả cho thấy, trong một số kịch bản nhất định, việc chia tách có thể mang lại lợi ích cho người tiêu dùng. Tuy nhiên, những bất định then chốt và rủi ro khi triển khai có thể dẫn đến việc người tiêu dùng chịu thiệt hại tổng thể.
Nhiều điều phụ thuộc vào việc chia tách có khiến chi phí đầu vào của siêu thị tăng cao hoặc làm giảm sự đa dạng sản phẩm hay không. Ngay cả trong những kịch bản tích cực hơn, cũng vẫn có một bộ phận người tiêu dùng có khả năng bị thiệt hại.
Mối lo ngại từ cơ quan giám sát
Các cơ quan cạnh tranh – Ủy ban Thương mại New Zealand (Commerce Commission) và Ủy ban Cạnh tranh và Người tiêu dùng Úc (ACCC) – đều đã tiến hành các nghiên cứu chuyên sâu về ngành siêu thị.
Cả hai đều bày tỏ lo ngại về những rào cản lớn đối với việc gia nhập và mở rộng trong ngành, dẫn đến lợi nhuận cao một cách bất thường của các tập đoàn siêu thị.
Năm nay, ACCC kết luận rằng biên lợi nhuận của các siêu thị lớn ở Úc thuộc hàng cao nhất trong số các doanh nghiệp siêu thị ở những quốc gia tương đương.
Bộ trưởng Tăng trưởng Kinh tế Nicola Wills đang nỗ lực loại bỏ "những rào cản pháp lý không cần thiết" nhằm khuyến khích thêm nhiều đối thủ gia nhập thị trường. (Nguồn: 1News)Tương tự, vào năm 2022, Ủy ban Thương mại New Zealand phát hiện các siêu thị nước này đang thu về mức lợi nhuận vượt mức khoảng 430 triệu NZD mỗi năm.
Mặc dù lợi nhuận cao có thể là dấu hiệu của việc lạm dụng quyền lực thị trường, nó cũng có thể đơn giản phản ánh việc ban lãnh đạo đang điều hành tốt hoặc gặp may mắn. Những giả thuyết thay thế này cần được loại trừ trước khi kích hoạt các biện pháp can thiệp pháp lý.
Những rào cản gia nhập
Điểm xuất phát là phải thừa nhận rằng lợi nhuận và giá cả cao thường đi kèm với các rào cản gia nhập và khó khăn trong việc đạt được hiệu quả kinh tế theo quy mô.
Nói cách khác, một số ngành sẽ kém cạnh tranh hơn đơn giản bởi vì nhu cầu thị trường thấp hoặc chi phí vận hành quá cao khiến cho việc có thêm đối thủ mới trở nên phi lợi nhuận.
Các quốc gia như Úc và New Zealand, với mật độ dân số thấp và phạm vi dịch vụ rộng lớn, phải đối mặt với chi phí cung ứng toàn quốc rất cao.
Cạnh tranh trong ngành bán lẻ thực phẩm chưa được cải thiện, và cơ quan giám sát người tiêu dùng cho biết họ đang lên kế hoạch siết chặt quy định và thực thi, đồng thời đề xuất mức phạt nặng hơn. (Nguồn: 1News)Họ cũng phải đối mặt với khoảng cách vận chuyển xa từ các quốc gia khác, hạn chế khả năng các nhà bán lẻ nước ngoài thâm nhập thị trường thông qua cơ sở hạ tầng mua hàng và cung ứng sẵn có.
Tuy nhiên, cũng có những rào cản mang tính nhân tạo, do các tập đoàn hiện tại cố tình kìm hãm các đối thủ mới.
Ví dụ, các siêu thị lớn ở cả hai nước đã kiểm soát phần lớn đất đai thích hợp để xây dựng siêu thị mới – điều mà các quy định pháp lý có thể can thiệp để ngăn chặn.
Một thách thức khác đối với chuỗi siêu thị mới là quá trình xin giấy phép quy hoạch và sử dụng đất – một vấn đề mà các nhà hoạch định chính sách hoàn toàn có thể giải quyết.
Điều này chỉ ra những yếu tố then chốt để đánh giá liệu siêu thị có đang tính giá quá cao hay không:
Cần công nhận rằng có thể có những nguyên nhân tự nhiên dẫn đến cạnh tranh hạn chế, và trừ khi công nghệ hoặc thị hiếu người tiêu dùng thay đổi, điều đó sẽ tiếp diễn.
Cần tập trung vào những yếu tố có thể thay đổi – ở cấp doanh nghiệp hoặc chính sách – nhằm mang lại lợi ích thực sự cho người tiêu dùng và nhà cung ứng.
Các nhà hoạch định chính sách cần cân nhắc kỹ lưỡng xem lợi ích của việc can thiệp có lớn hơn chi phí hay không.
Thử nghiệm thị trường
Dựa trên công trình của nhà kinh tế học đạt giải Nobel Oliver Williamson, một "bài kiểm tra ba tiêu chí" đã được áp dụng trong cuộc đánh giá thị trường nhiên liệu New Zealand năm 2017 mà tôi đồng tác giả. Cách tiếp cận này hoàn toàn có thể áp dụng cho ngành siêu thị.
Bài kiểm tra ba tiêu chí bao gồm:
1. Có tồn tại các đặc điểm trong cấu trúc ngành và hành vi kinh doanh hiện tại gây lo ngại không?
2. Những nguyên nhân đó có thể khắc phục được không?
3. Lợi ích từ việc khắc phục những vấn đề đó có lớn hơn chi phí thực hiện hay không?
Nếu câu trả lời cho cả ba tiêu chí đều là "có", điều đó cho thấy các nhà cung cấp đang tính giá quá cao (hoặc cung cấp quá ít), và có những cách thức thực tiễn để cải thiện hiện trạng.
Ưu điểm của bài kiểm tra này là có thể áp dụng cho bất kỳ ngành nào có tình trạng tập trung cao, rào cản gia nhập lớn và biên lợi nhuận cao.
Đặc biệt, bài kiểm tra này không chỉ xét đến những gì doanh nghiệp đang làm (hoặc không làm), mà còn đặt câu hỏi liệu chính sách và quy định hiện hành có cần thay đổi để cải thiện tình hình hay không.
Bài kiểm tra này cũng rất thực tiễn – chỉ nên tiến hành thay đổi nếu chắc chắn rằng nó sẽ mang lại nhiều lợi ích hơn tác hại. Điều này đặc biệt quan trọng nếu can thiệp có chi phí cao, rủi ro lớn hoặc không thể đảo ngược, nhất là trong những ngành thiết yếu đối với toàn xã hội.
Hiện nay, các chính trị gia ở cả New Zealand và Úc đang đưa ra ý tưởng chia tách các tập đoàn siêu thị, cùng với một số biện pháp can thiệp khác.
Bài kiểm tra ba tiêu chí này sẽ giúp xác định liệu những biện pháp đề xuất có thực sự hợp lý, và liệu giá cả siêu thị hiện tại có đang cao hơn mức cần thiết hay không.
Theo 1news.co.nz – Duong Nguyen