Ý kiến: Chính phủ New Zealand cho rằng kế hoạch áp dụng phí sử dụng đường cho toàn bộ đội xe là cách công bằng hơn để chi trả cho việc bảo trì. Nhưng tại sao chỉ dừng ở đó? Giáo sư địa lý nhân văn Simon Kingham đã chỉ ra nhiều cơ hội tiềm năng.
Từ thuế xăng sang phí sử dụng đường
Hiện tại, các chủ xe điện và diesel ở New Zealand đã quen với road-user charges (RUC) – khoản phí dựa trên quãng đường di chuyển. Nhưng với xe chạy xăng, đây là sự thay đổi lớn, thay cho thuế tiêu thụ nhiên liệu (khoảng 77 cent/lít).
Thuế xăng được tính theo giá nhiên liệu, đồng nghĩa xe tiết kiệm nhiên liệu đóng ít phí hơn so với xe tiêu hao nhiều. Trong khi đó, RUC áp dụng theo số km di chuyển và trọng tải xe, khiến mọi phương tiện đều phải trả tiền tương ứng với mức độ sử dụng đường.
Nếu được triển khai toàn diện, New Zealand sẽ trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới áp dụng phí sử dụng đường cho tất cả phương tiện. Và nếu sáng tạo trong cách vận hành, biện pháp này không chỉ mang lại nguồn thu mà còn giúp xây dựng xã hội an toàn, xanh sạch hơn.
Cách thu phí hiện nay và những thay đổi
• Thuế xăng: Thu tại nguồn (khi xăng rời khỏi nhà máy lọc dầu hoặc nhập khẩu), kèm chi phí tham gia Hệ thống giao dịch khí thải (ETS) khoảng 13 cent/lít. Ưu điểm: dễ thu, chi phí thấp, khó trốn tránh.
• Phí sử dụng đường (RUC): Người dùng mua trước giấy phép theo gói 1.000 km, mức phí thay đổi theo trọng lượng và trục xe. Nhược điểm: chi phí quản lý cao hơn, dễ gian lận nếu không có giám sát chặt chẽ.
Kế hoạch mới sẽ áp dụng thiết bị điện tử gắn trên xe, tương tự nhiều xe tải hiện nay vốn đã có hệ thống GPS theo dõi hành trình.
Cơ hội và thách thức
👉 Rủi ro: Nếu chỉ áp dụng RUC dựa trên km và trọng lượng, người dùng có thể ít quan tâm đến việc chọn xe tiết kiệm nhiên liệu → nguy cơ tăng phát thải khí nhà kính.
👉 Cơ hội: Chính phủ có thể điều chỉnh mức phí dựa trên nhiều yếu tố:
• An toàn: Tính thêm phí với xe có nguy cơ gây tai nạn cao.
• Ô nhiễm không khí: Xe xả thải nhiều đóng phí cao hơn, hỗ trợ chi phí y tế (ước tính hơn 2.000 ca tử vong/năm, thiệt hại khoảng 10 tỷ NZD).
• Tiếng ồn & giao thông quanh trường học: Xe đi vào khu vực đông dân cư, gần trường học giờ cao điểm có thể bị tính phí cao hơn. Điều này khuyến khích phụ huynh không đậu xe ngay cổng trường, giảm ùn tắc và tăng an toàn cho học sinh đi bộ, đi xe đạp.
• Chống ùn tắc: Phí có thể thay thế phí kẹt xe, phí đỗ xe và cả camera tốc độ, giúp tiết kiệm chi phí triển khai nhiều hệ thống riêng lẻ.
Lo ngại về quyền riêng tư
Một số ý kiến cho rằng đây là “giám sát quá mức”. Tuy nhiên, Bộ trưởng Giao thông Chris Bishop khẳng định Ủy ban Quyền riêng tư sẽ chịu trách nhiệm giám sát.
Nếu triển khai thành công, New Zealand sẽ không chỉ công bằng hơn trong chia sẻ chi phí hạ tầng giao thông mà còn có thể trở thành hình mẫu toàn cầu về quản lý phương tiện bền vững.
Theo 1news.co.nz – Noo Thuyen