Khi được hỏi về đề xuất của đảng ACT rút khỏi Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu, Thủ tướng Christopher Luxon nhanh chóng bác bỏ.
Thủ tướng Christopher Luxon. Ảnh: Marika KhabaziÔng nhấn mạnh rằng việc rút khỏi Thỏa thuận Paris – thỏa thuận toàn cầu nhằm giữ nhiệt độ Trái đất dưới ngưỡng 2°C – sẽ là “con đường nhanh nhất” khiến nông dân New Zealand thiệt hại.
“Các nước đối thủ sẽ chỉ chờ cơ hội để loại bỏ sản phẩm New Zealand khỏi kệ hàng. Họ sẽ ngay lập tức chuyển sang nhà cung cấp khác,” ông nói, đồng thời khẳng định nông nghiệp vẫn được miễn trừ khỏi Hệ thống giao dịch khí thải (ETS).
Luxon cho biết chính phủ sắp công bố thêm về mục tiêu khí metan, mở đường cho đề xuất gây tranh cãi: áp dụng nguyên tắc “không gây thêm ấm lên” (no additional warming).
Khí metan – trở ngại lớn nhất trong hành trình khí hậu của New Zealand
Vấn đề lớn nhất của New Zealand không phải than hay dầu, mà là… bò – cụ thể là khí metan từ bò sữa, bò thịt, cừu và hươu. Đây là loại khí nhà kính mạnh gấp nhiều lần CO₂ trong ngắn hạn, chiếm gần 50% tổng phát thải của cả nước.
Cách dễ nhất để cắt giảm metan là giảm số lượng vật nuôi. Nhưng điều này đồng nghĩa giảm sản lượng sữa – nguồn thu quan trọng của nông dân và nền kinh tế. Vì vậy, giải pháp này bị phản đối mạnh mẽ.
Nông dân cũng phản đối việc phải trả phí phát thải giống các ngành khác trong ETS, vì lo ngại lợi nhuận bị ảnh hưởng.
Mê-tan chiếm gần một nửa lượng khí thải của cả nước. Ảnh: Adam Simpson“Không gây thêm ấm lên” nghĩa là gì?
Khác với CO₂ tồn tại hàng thế kỷ trong khí quyển, metan chỉ tồn tại khoảng một thập kỷ trước khi phân hủy. Nghĩa là nếu phát thải giữ nguyên, lượng metan trong không khí sẽ ổn định và không làm Trái đất nóng thêm.
Từ đó xuất hiện khái niệm “không gây thêm ấm lên”: thay vì đưa metan về mức net zero như CO₂, chỉ cần giảm vừa đủ để giữ hiệu ứng nóng lên ở mức ổn định, lấy mốc năm 2017 – thời điểm New Zealand ban hành luật khí hậu.
Một hội đồng khoa học do chính phủ chỉ định năm ngoái kết luận rằng để duy trì mức 2017, chỉ cần giảm 14–24% vào năm 2050. Trong khi mục tiêu pháp lý hiện nay yêu cầu giảm 24–47%.
Nông nghiệp vừa là nguyên nhân chính gây ra biến đổi khí hậu, vừa là một trong những ngành bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi sự tàn phá mà nó gây ra. Ảnh: Samantha GeeLập luận phản đối
Ủy ban Biến đổi Khí hậu (CCC) cho rằng mục tiêu này chưa đủ.
Metan có sức nóng gấp 80 lần CO₂ trong 20 năm đầu. Dù tồn tại ngắn hơn, nó lại gây ra gần 2/3 mức tăng nhiệt độ tại New Zealand cho tới nay.
Theo các nhà khoa học, giữ mức metan ổn định đồng nghĩa với việc “khóa chặt” mức nóng lên hiện tại – bao gồm lũ lụt, hạn hán và thiên tai. CCC khuyến nghị giảm sâu hơn, ở mức 35–47% vào năm 2050, để không chỉ ngăn tình hình tệ hơn, mà còn giúp làm mát khí hậu tạm thời, tạo thời gian chuyển đổi năng lượng sạch.
Nestlé và Fonterra đang hợp tác để giảm lượng khí thải tại các trang trại bò sữa ở New Zealand. Ảnh: 123RF, RNZ / Rebekah Parsons-KingVì sao nông dân ủng hộ?
Các nhóm nông nghiệp như Federated Farmers và Beef + Lamb cho rằng “không gây thêm ấm lên” là mục tiêu công bằng. Họ lập luận rằng yêu cầu cắt giảm sâu hơn chẳng khác nào bắt nông dân phải “hút CO₂ ra khỏi khí quyển” – điều mà ngành nhiên liệu hóa thạch không phải làm.
Chính phủ đồng quan điểm, cảnh báo rằng ép nông dân quá mức có thể dẫn đến “rò rỉ phát thải” – khi sản xuất chuyển ra nước ngoài với quy trình bẩn hơn, gây hại nhiều hơn cho khí hậu toàn cầu.
Vì sao bị coi là “mánh lới kế toán”?
Ngược lại, các nhà khoa học, luật sư và tổ chức môi trường gọi “không gây thêm ấm lên” là một “mánh lới kế toán” nhằm giảm nhẹ trách nhiệm.
Hiệp hội Lawyers for Climate Action cho rằng đây là quyết định chính trị được “đội lốt khoa học”, làm suy yếu vai trò của CCC và hạ thấp tham vọng khí hậu.
Các nhà khoa học quốc tế cũng chỉ trích gay gắt, cáo buộc New Zealand (và Ireland – quốc gia có đề xuất tương tự) đang hợp pháp hóa mức phát thải hiện tại thay vì cắt giảm thực chất.
Điều này có thể làm xấu hình ảnh quốc gia. New Zealand vốn quảng bá thương hiệu “sạch và xanh” để bán nông sản, nhưng các đối tác như Nestlé ngày càng yêu cầu minh chứng giảm phát thải rõ ràng. Thỏa thuận thương mại tự do với EU cũng có nguy cơ bị ảnh hưởng.
Bối cảnh và bước tiếp theo
Kể từ khi tham gia Nghị định thư Kyoto những năm 1990, các chính phủ New Zealand luôn tìm cách buộc nông nghiệp trả cho phát thải của mình. Nhưng nông dân nhiều lần phản đối thành công, giữ ngành này ngoài ETS và từng loại bỏ đề xuất đánh thuế khí thải của chính phủ Lao động.
Nguyên tắc “không gây thêm ấm lên” được xem là nỗ lực mới nhất để giảm nhẹ nghĩa vụ cắt giảm, giúp nông dân tránh phải gánh chi phí cao hoặc giảm đàn.
Chính phủ hiện đứng trước ngã rẽ: hoặc chấp nhận nguyên tắc này, hoặc giữ nguyên mục tiêu cắt giảm tham vọng hơn.
Theo rnz.co.nz – Noo Thuyen