Đơn vị chuyên trách của Nhóm Lãnh đạo Dữ liệu Iwi (Data Iwi Leaders Group) – vừa công bố một khung chính sách mới nhằm bảo vệ dữ liệu của người Māori trong thời đại AI, đồng thời kêu gọi các cơ quan chính phủ áp dụng khung này vào chính sách hiện có để ngăn chặn thiên vị và phân biệt đối xử trong hệ thống trí tuệ nhân tạo.
Kirikowhai Mikaere. Ảnh: Được cung cấp / Te Kāhui RaraungaMinh bạch và đạo đức trong ứng dụng AI
Kirikowhai Mikaere (thuộc Tūhourangi, Ngāti Whakaue), Trưởng bộ phận kỹ thuật của Te Kāhui Raraunga, cho biết New Zealand cần tăng cường minh bạch trong quá trình triển khai AI.
“Khi nói đến chủ quyền dữ liệu Māori (Māori data sovereignty), chúng tôi không tìm cách hạn chế, mà là phân biệt rõ ràng trong thị trường toàn cầu.
Đây là cơ hội để New Zealand trở thành quốc gia tiên phong trong lĩnh vực AI đạo đức (ethical AI),” bà nói.
Khung mới này đề xuất các biện pháp bảo vệ để ngăn chặn rủi ro và thiệt hại, bao gồm:
• Giám sát thường xuyên để phát hiện thiên vị,
• Thiết lập trách nhiệm rõ ràng,
• Minh bạch trong việc sử dụng thuật toán, và
• Khả năng dừng hoặc thay đổi hệ thống nếu phát hiện định kiến hoặc khuôn mẫu sai lệch.
Để thực hiện được điều đó, Te Kāhui Raraunga kêu gọi cải tổ Hiến chương Thuật toán (Algorithm Charter) hiện đang được áp dụng trong khu vực công, đồng thời đề xuất:
• Xây dựng chính sách AI toàn chính phủ,
• Thiết lập tiêu chuẩn dữ liệu thống nhất,
• Thành lập cơ quan giám sát độc lập, và
• Công khai danh sách các thuật toán đang được các cơ quan nhà nước sử dụng.
Chủ tịch Te Kāhui Raraunga Rāhui Papa. Ảnh: RNZ / Marika Khabazi“AI cần nâng đỡ cộng đồng, không củng cố bất công”
Bà Mikaere nhấn mạnh:
“Chúng tôi không muốn khiến các dữ liệu mang tính thiên vị trở nên hiệu quả hơn. Mục tiêu là xây dựng các hệ thống AI giúp nâng cao đời sống của người Māori, chứ không củng cố các cấu trúc bất bình đẳng bắt nguồn từ chủ nghĩa thực dân.”
Khung này bổ sung cho Mô hình Quản trị Dữ liệu Māori (Māori Data Governance Model) và khẳng định rằng dữ liệu Māori là taonga (báu vật) – cần được quản trị theo ưu tiên, giá trị và tikanga (văn hóa ứng xử) của người Māori.
Theo bà Mikaere, khung chính sách này có thể áp dụng cho cả cơ quan nhà nước và người dân New Zealand, nhằm nâng cao nhận thức và giáo dục cộng đồng về cơ hội cũng như rủi ro của AI.
“Rất nhiều người đã cung cấp dữ liệu của mình mà không hề biết dữ liệu đó được dùng để phát triển hoặc huấn luyện AI. Vì vậy, điều quan trọng là phải có sự đồng ý tự nguyện và có nhận thức đầy đủ (free prior consent) khi sử dụng dữ liệu hoặc hình ảnh của người dân,” bà nói.
Học hỏi từ các quốc gia khác
Mikaere cho biết New Zealand có thể tham khảo mô hình của Đan Mạch, nơi chính phủ đang đề xuất luật bảo vệ hình ảnh, giọng nói và khuôn mặt của người dân trước nguy cơ bị lạm dụng trong AI tạo sinh và deepfake.
“Chúng ta vẫn còn rất non trẻ trong việc xây dựng luật và cơ chế bảo vệ dữ liệu cũng như AI,” bà nhận xét.
Bà cảnh báo rằng nếu không có hàng rào bảo vệ mạnh mẽ, các hệ thống AI có thể khuếch đại bất bình đẳng xã hội và tái tạo các định kiến sẵn có.
“AI phải được dẫn dắt bằng sự tôn trọng và hiểu biết văn hóa”
Chủ tịch Te Kāhui Raraunga, Rāhui Papa, cho rằng việc tận dụng các công cụ AI có thể mang lại lợi ích to lớn cho cộng đồng Iwi Māori, nhưng phải thực hiện một cách đạo đức, tôn trọng mana và tikanga Māori.
“AI được xây dựng trên nền tảng dữ liệu. Khi dữ liệu đó bao gồm tri thức (mātauranga) và giá trị Māori, nó cần được quản lý với sự cẩn trọng, tôn trọng và nhạy cảm văn hóa,” ông nói.
“AI đạo đức phải bắt đầu từ việc tôn trọng Hiệp ước Te Tiriti o Waitangi, đặt người Māori vào vai trò lãnh đạo, và buộc các cơ quan chịu trách nhiệm về việc sử dụng dữ liệu một cách an toàn và tôn trọng.”
Ông Papa khẳng định, nếu được triển khai đúng hướng, Aotearoa (New Zealand) có thể trở thành hình mẫu toàn cầu về AI đạo đức dựa trên chủ quyền dữ liệu bản địa (Indigenous data sovereignty).
Theo rnz.co.nz – Khoa Tran