Khung cảnh lửa bùng lên dữ dội tại Vườn quốc gia Tongariro tuần trước khiến những người yêu thiên nhiên không khỏi đau lòng.
Công viên Quốc gia Tongariro. Ảnh: Được cung cấp/DOCĐám cháy cũng đặt hệ sinh thái núi cao nổi tiếng toàn cầu trước nguy cơ tổn thất nghiêm trọng.
Hình ảnh từ trên cao cho thấy quy mô tàn phá lên tới 3.000 hecta, làm dấy lên lo ngại về thiệt hại đối với vùng đất có giá trị tinh thần và sinh thái đặc biệt. Bộ Bảo tồn Thiên nhiên New Zealand (DOC) đang tiến hành đánh giá hậu quả, trong khi các nhà sinh thái học, iwi và những người làm bảo tồn nóng lòng chờ đợi kết quả.
Vụ cháy cũng đặt ra câu hỏi lớn: Làm thế nào để bảo vệ những môi trường sống mong manh này trong bối cảnh biến đổi khí hậu và áp lực vượt xa khả năng bảo tồn hiện tại?
Lực lượng cứu hỏa vẫn đang chiến đấu với đám cháy rừng ở Công viên Quốc gia Tongariro. Ảnh: Cứu hỏa và Khẩn cấp New ZealandNhững gì có thể đã mất đi
Với các nhà sinh thái học nghiên cứu hệ thực vật hiếm của Tongariro, thiệt hại lớn nhất có thể không nằm ở diện tích bị cháy, mà là mất mát đa dạng di truyền không thể thay thế.
Vùng núi cao của Vườn quốc gia Tongariro – khu vực mang hai danh hiệu Di sản Thế giới – là “điểm nóng” tiến hóa, nơi đa dạng sinh học tăng theo độ cao, trái ngược quy luật chung trên thế giới. Đám cháy lan qua những vùng bụi rậm cận núi và đồng cỏ tussock – nơi cư trú của nhiều loài quý hiếm như:
• các loài bụi bản địa Dracophyllum (monoao)
• cúc bụi núi cao (Celmesia)
• các loài cây rongoā (dược liệu), như piripiri (Acaena emittens)
Nhiều vi sinh cảnh đặc biệt – nơi sinh sống của các loài phụ thuộc điều kiện chuyên biệt – có thể đã bị phá hủy. Chỉ cần một quần thể nhỏ biến mất cũng đủ đe dọa sự tồn tại của những loài đang nguy cấp như loài thảo mộc mới mô tả Cardamine panatohea, đồng thời làm giảm khả năng thích nghi trong tương lai.
Bên cạnh hệ sinh thái, thiệt hại đối với mana whenua – người Ngāti Hikairo ki Tongariro – cũng vô cùng lớn, vì danh tính và đời sống tinh thần của họ gắn bó mật thiết với maunga (núi).
Vì sao rủi ro ngày càng tăng
Tongariro đã trải qua hàng nghìn năm hoạt động núi lửa và cháy tự nhiên, nhưng mối đe dọa hiện nay lớn hơn nhiều do biến đổi khí hậu và tác động của con người.
Một số loài bản địa như cỏ tussock đỏ (Chionochloa rubra) vốn có khả năng tái sinh sau cháy nhẹ. Nhưng nay, sự kết hợp của:
• mùa hè nóng hơn, khô hơn
• lượng khách du lịch tăng
• nguy cơ cháy do con người gây ra
đang tạo ra những vụ cháy sâu và nóng hơn – loại cháy mà thực vật bản địa khó phục hồi.
Một sự kiện vốn chỉ xảy ra mỗi thiên niên kỷ giờ có thể lặp lại chỉ trong vài thập kỷ, vượt quá tốc độ phục hồi của hệ sinh thái.
Mối đe dọa lớn nhất lại đến sau khi ngọn lửa tắt: hiện tượng “thay đổi chế độ sinh thái” (regime shift).
Khi đất trống lộ ra, cỏ dại ngoại lai như heather, gorse, broom và thông – vốn có kho hạt lớn và nảy mầm mạnh sau cháy – sẽ nhanh chóng xâm chiếm, lấn át các loài bản địa. Hệ sinh thái núi cao đặc trưng có nguy cơ bị biến thành đồng cỏ cỏ dại dễ cháy, làm giảm giá trị du lịch và phá hủy danh tiếng của vườn quốc gia.
Đầu tư cho khả năng phục hồi
Một rāhui kéo dài 10 năm do iwi ban hành sẽ giúp vùng đất phục hồi trước khi các hoạt động trở lại. Nhưng cần gấp rút đẩy mạnh nghiên cứu về hạt giống và nhân giống thực vật bản địa để định hướng phục hồi hiệu quả.
Để bảo vệ hệ sinh thái lâu dài, New Zealand cần:
• thay đổi cách tiếp cận quản lý và tài trợ
• xem cảnh quan như một hệ thống liên kết, vượt khỏi ranh giới vườn quốc gia trên bản đồ
• kiểm soát cỏ dại và giảm nguy cơ cháy ở khu vực xung quanh
Một ngân sách riêng cho phục hồi do iwi dẫn dắt là ưu tiên quan trọng nhằm duy trì trồng phục hồi và quản lý sinh vật xâm lấn dựa trên tri thức bản địa.
DOC cũng cần đảo ngược xu hướng cắt giảm khoa học bảo tồn. Việc thiếu chuyên gia và quản lý tài nguyên đã làm giảm khả năng dẫn dắt phục hồi hệ sinh thái trong dài hạn.
Hành động trước khi quá muộn
Các hệ sinh thái núi cao – nơi người dân Aotearoa leo núi, trượt tuyết và khám phá mỗi ngày – là trái tim của bản sắc sinh thái và văn hóa đất nước.
Tần suất ngày càng tăng của thiên tai do biến đổi khí hậu, kết hợp với áp lực từ loài xâm lấn, đang làm suy yếu những hệ sinh thái độc đáo này từng lớp một. Để ngăn chặn bi kịch sinh thái như đã thấy tại Tongariro, chúng ta cần đầu tư ngay lúc này.
Theo rnz.co.nz – Khoa Tran