Khi New Zealand chuẩn bị triển khai kiểm tra ma túy trên đường, một chuyên gia Australia cho rằng đây là cách làm “dễ dãi” và không đáng tin cậy trong việc xác định mức độ ảnh hưởng của ma túy đến lái xe.
Tháng tới, Wellington sẽ trở thành nơi đầu tiên cảnh sát sử dụng xét nghiệm nước bọt với lái xe, và dự kiến các khu vực khác sẽ áp dụng vào giữa năm 2026.
Các xét nghiệm sẽ phát hiện bốn loại ma túy chính: THC (có trong cần sa), methamphetamine, MDMA hay ecstasy và cocaine.
Tiến sĩ Michael White, học giả cao cấp tại Khoa Tâm lý học, Đại học Adelaide, người đã nghiên cứu các vụ tai nạn liên quan đến cần sa, cho biết các xét nghiệm này gần như vô giá trị trong việc xác định lái xe có bị ảnh hưởng hay không.
Một trong những vấn đề chính, theo ông, là các xét nghiệm chỉ phát hiện được ma túy nhưng không đánh giá được mức độ ảnh hưởng thực sự.
Ông nói vấn đề không chỉ nằm ở thời gian phát hiện mà còn ở việc bao nhiêu người thực sự bị ảnh hưởng sau khi dùng ma túy như cần sa.
“Có nhiều nghiên cứu cho thấy những người sử dụng cần sa thường xuyên không bị ảnh hưởng ngay cả sau khi vừa sử dụng, điều này đặt ra vấn đề công bằng. Đây là một phương pháp dễ dãi, nhiều người dùng thường xuyên vẫn không bị ảnh hưởng dù kết quả xét nghiệm dương tính.”
Chính phủ cho biết hiện nay 30% các vụ tử vong trên đường có liên quan đến ma túy gây ảnh hưởng, và việc tăng cường xét nghiệm sẽ cải thiện an toàn giao thông.
“Chúng tôi biết ma túy là yếu tố chính trong nhiều vụ tử vong và thương tích nghiêm trọng trên đường,” Bộ trưởng Giao thông Chris Bishop nói đầu năm nay.
“Chúng tôi đang đảm bảo cảnh sát được trang bị bộ xét nghiệm nước bọt để làm công cụ an toàn giao thông và thực thi pháp luật,” ông nói.
Giám đốc tuần tra đường bộ, Siêu thanh tra Steve Greally, thông báo đầu tháng này rằng công ty Pathtech Pty Ltd của Australia sẽ cung cấp thiết bị Securetec DrugWipe 3S và bộ thu thập mẫu nước bọt để gửi đến phòng thí nghiệm phân tích.
“Nhiều quốc gia, bao gồm New Zealand, đã chứng kiến số lượng lái xe dương tính với ma túy tăng lên trong những năm gần đây, và tỷ lệ này có mối liên hệ trực tiếp với số người bị thương nặng hoặc tử vong trên đường,” ông nói.
DrugWipe phát hiện sự hiện diện của ma túy trong nước bọt ở mức cho thấy có sử dụng gần đây hoặc hiện tại.
Tiến sĩ White chỉ ra rằng chưa có bằng chứng rõ ràng nào cho thấy kiểm tra ma túy trên đường giảm được lái xe chịu ảnh hưởng hoặc tai nạn.
“Australia khá thờ ơ trong việc đánh giá thực chất kiểm tra ma túy trên đường. Họ áp dụng cách tiếp cận thụ động, cho rằng RBT (xét nghiệm hơi thở ngẫu nhiên) cho rượu thành công, nên RDT (xét nghiệm ma túy ngẫu nhiên) cũng sẽ thành công. Chưa từng có đánh giá nào chứng minh rõ ràng RDT thực sự hiệu quả.”
Ông nhấn mạnh sự khác biệt giữa tác động của ma túy và rượu lên lái xe, và việc kiểm tra nên dựa trên nguy cơ tai nạn.
“Tôi nghĩ chính sách nên dựa trên nguy cơ tai nạn. Nguy cơ từ cần sa tương đối thấp, thấp hơn nồng độ cồn 0,5. Cần sa có thể tăng nguy cơ tai nạn lên 50%, còn nồng độ cồn 0,5 thì nguy cơ tăng 100%.”
Với methamphetamine, ông nói khó đánh giá vì nó có thể không làm giảm khả năng lái xe nhưng khiến người lái hung hăng hơn và tăng hành vi mạo hiểm.
Một vấn đề khác liên quan đến các loại thuốc hợp pháp như benzodiazepine và opioid, cũng có thể gây tai nạn chết người.
“Một số nghiên cứu ở Australia cho thấy benzodiazepine gây ra số vụ tử vong trên đường gấp đôi cần sa, và opioid cũng gấp đôi, cả hai đều là thuốc hợp pháp. Đây là điều mà cả Australia và New Zealand chưa xem xét đầy đủ.”
Dược sĩ, giảng viên cao cấp Catherine Crofts tại AUT cũng bày tỏ lo ngại về thiếu thông tin liên quan đến những người sử dụng thuốc theo đơn như dexamphetamine.
Tiến sĩ White đề xuất với những mức ảnh hưởng tinh vi, có thể dùng ứng dụng điện thoại để đo phản xạ của người lái, dù ông chưa chắc chắn về hiệu quả, nhưng đây ít nhất là nỗ lực đo lường tác động thay vì chỉ phát hiện sự hiện diện của ma túy.
Ông cũng nhấn mạnh Australia và New Zealand chưa cân nhắc hiệu quả quyền con người khi tạm ngừng người lái xe mà không có lý do rõ ràng.
“Ở nhiều quốc gia khác, kiểm tra ma túy luôn đi kèm đánh giá mức độ ảnh hưởng. Cảnh sát phải có lý do chính đáng để đưa bạn ra khỏi đường.”
Báo cáo của Tổng chưởng lý về luật pháp, tháng 7/2024, cho thấy điều luật này mâu thuẫn với một số phần của Bill of Rights, đặc biệt là quyền được bảo vệ khỏi kiểm tra và tịch thu vô lý, và quyền không bị giam giữ tùy tiện.
Bộ trưởng Quốc phòng Judith Collins cho rằng việc xâm phạm quyền riêng tư không tương xứng với lợi ích công cộng.
“Việc xâm phạm quyền riêng tư cá nhân khi lấy mẫu cơ thể cho lần xét nghiệm nước bọt đầu tiên dường như không hợp lý khi không có cơ sở nghi ngờ người lái xe đang bị ảnh hưởng bởi ma túy,” bà viết.
Theo rnz.co.nz - Hani Dang