Các nhà hoạt động khí hậu ngồi cạnh mộ Charles Darwin trong Tu viện Westminster (London) sau khi phun dòng chữ “1.5 is dead” (1,5 đã chết) lên bia mộ — một hành động tượng trưng cho sự thất vọng khi thế giới chính thức vượt qua ngưỡng 1,5°C.
Hai nhà hoạt động ngồi trên sàn cạnh mộ Charles Darwin, sau khi họ phun dòng chữ "1,5 là chết" lên mộ để phản đối biến đổi khí hậu đang diễn ra, bên trong Tu viện Westminster ở trung tâm London. Ảnh: AFP / Just Stop Oil / Jamie LoweGiữa bầu không khí sôi động của hội nghị COP30 năm nay – được tổ chức tại Belém, vùng Amazon (Brazil) – một thực tế đã được thừa nhận: thế giới không còn giữ được mục tiêu giới hạn nhiệt độ toàn cầu ở mức 1,5°C.
Mười năm trước, các quốc gia ký Thỏa thuận Paris cam kết giữ mức tăng nhiệt độ toàn cầu “dưới 2°C và nỗ lực giới hạn ở 1,5°C”. Tuy nhiên, đến nay, ngay cả khi mức tăng trung bình toàn cầu vượt ngưỡng này trong năm 2024, các chuyên gia vẫn cho rằng việc duy trì trung bình dài hạn ở 1,5°C “vẫn khả thi về mặt kỹ thuật”.
Nhưng theo báo cáo mới của Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP) công bố ngay trước COP30, “giấc mơ 1,5°C đã kết thúc” – mục tiêu thực tế nhất lúc này là giảm thiểu tối đa thời gian Trái Đất vượt quá ngưỡng đó.
Tổng thư ký Liên Hợp Quốc Antonio Guterres tuyên bố thẳng thắn trong phiên khai mạc:
“Chúng ta đã thất bại trong việc giữ nhiệt độ dưới 1,5°C. Đây là một thất bại đạo đức toàn cầu, và nhân loại cần đối diện với điều đó.”
Dải băng Tây Nam Cực là một trong những hiện tượng địa vật lý quan trọng có nguy cơ biến mất vĩnh viễn nếu nhiệt độ toàn cầu tiếp tục tăng. Ảnh: AFP PHOTO / NASA / TÀI LIỆU PHÁT TAYVì sao mục tiêu 1,5°C được đặt ra?
Thỏa thuận Paris kế thừa các cam kết trước đó nhằm giới hạn sự ấm lên ở mức 2°C – được coi là ngưỡng trần tuyệt đối để tránh thảm họa khí hậu.
Tuy nhiên, các nhà khoa học khí hậu cảnh báo rằng ngay cả khi dưới 2°C, hậu quả vẫn sẽ rất nghiêm trọng. Nhiều quốc đảo nhỏ – đối mặt với nguy cơ biến mất – đã vận động mạnh mẽ để hạ ngưỡng xuống 1,5°C.
Tiến sĩ Andy Reisinger, Ủy viên Ủy ban Biến đổi Khí hậu New Zealand, cho biết 1,5°C không phải là ranh giới đen trắng, nhưng là điểm bắt đầu của các “điểm bùng phát” (tipping points) – nơi hệ thống Trái Đất chuyển sang trạng thái không thể đảo ngược.
“Một trong những điểm đầu tiên là sự sụp đổ của các rạn san hô – điều này xảy ra ngay quanh mức 1,5°C,” ông nói.
“Nếu vượt quá, chúng ta có thể chứng kiến sự chậm lại hoặc dừng hẳn của dòng tuần hoàn đại dương, vốn giữ cho Bắc Âu ấm áp và trồng trọt được.”
Amazon cũng là một khu vực dễ tổn thương. Nếu khô hạn lan rộng, rừng Amazon có thể biến thành thảo nguyên, gây mất lượng lớn carbon và hủy hoại sinh kế của người bản địa.
Tiến sĩ Andy Reisinger là một trong những nhà khoa học đã họp vào đầu năm 2025 để thảo luận về các kịch bản "vượt quá". Ảnh: Được cung cấp / Ủy ban Biến đổi Khí hậuKhi nào thế giới sẽ vượt 1,5°C?
Câu trả lời: Rất sớm.
Năm 2024 là lần đầu tiên nhiệt độ trung bình toàn cầu vượt 1,5°C so với giai đoạn tiền công nghiệp (1850–1900) trên tất cả các chỉ số.
Tuy nhiên, một năm riêng lẻ không định nghĩa xu hướng khí hậu toàn cầu.
“Trung bình dài hạn vẫn chưa vượt 1,5°C, nhưng chỉ còn cách rất ít. Trong 5 năm tới, nhiệt độ trung bình dài hạn chắc chắn sẽ vượt mốc này,” Reisinger cảnh báo.
Liệu còn cách nào tránh vượt ngưỡng?
“Không còn thực tế nữa,” Reisinger thừa nhận.
“Để giữ được 1,5°C, lượng phát thải khí nhà kính phải giảm mạnh từ năm 2020, nhưng điều đó đã không xảy ra.”
Ngay cả trong kịch bản tốt nhất hiện nay, nhiệt độ toàn cầu có thể đạt đỉnh 1,7°C, và con số này vẫn tăng dần theo thời gian.
“Nếu chúng ta chờ thêm 5 năm nữa, kịch bản lạc quan nhất cũng sẽ là 1,8°C. Thời gian không còn đứng về phía chúng ta.”
Vượt 1,5°C rồi – liệu còn ý nghĩa gì?
Theo Reisinger, 1,5°C vẫn là mục tiêu có giá trị, vì hai lý do:
1. Pháp lý & chính trị:
“Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) đã xác định 1,5°C là trung tâm của nghĩa vụ quốc gia trong việc duy trì một khí hậu có thể sống được. Dù vượt qua, chúng ta vẫn có thể quay lại, nên mục tiêu vẫn còn hiệu lực.”
2. Khoa học & đạo đức:
“Không có ranh giới tuyệt đối giữa ‘an toàn’ và ‘thảm họa’. 1,6°C tốt hơn 1,7°C, 1,7°C vẫn tốt hơn 1,8°C. Càng giảm nhiệt độ, thiệt hại càng ít.”
Nói cách khác, mục tiêu 1,5°C không chết – nó chỉ thay đổi ý nghĩa: từ một ranh giới ngăn chặn thành một điểm cần quay về.
Hiện tượng “overshoot” – và khả năng quay lại 1,5°C
Khái niệm “overshoot” (vượt ngưỡng tạm thời) được thảo luận tại Hội nghị Overshoot ở Áo, nơi Reisinger tham dự.
“Điều đó có nghĩa là chúng ta sẽ tạm thời vượt 1,5°C, hứng chịu thiệt hại lớn hơn, rồi tìm cách đưa nhiệt độ quay lại,” ông giải thích.
Để làm được điều này, thế giới phải giảm phát thải mạnh hơn bao giờ hết và hướng tới mức phát thải âm (net negative) – tức hấp thụ nhiều CO₂ hơn lượng phát ra.
Tuvalu là một trong những quốc gia có nguy cơ bị mất vĩnh viễn do mực nước biển dâng cao. Ảnh: AFP / Theo RoubyLiệu hạ nhiệt trở lại có khôi phục hệ sinh thái?
Có thể giảm nhiệt độ trung bình toàn cầu, nhưng không thể đảo ngược mọi thiệt hại.
“Nhiệt độ có thể giảm, nhưng tuần hoàn đại dương nếu ngừng sẽ không tự khởi động lại; băng tan ở Nam Cực cũng không thể mọc lại.”
Một số hệ thống địa chất như mực nước biển có thể hồi phục chậm, nhưng nhiều phần của Trái Đất sẽ mất vĩnh viễn.
Dẫu vậy, Reisinger nhấn mạnh:
“Vượt 1,5°C không phải là lúc để bỏ cuộc. Càng vượt lâu, thiệt hại càng lớn – vì thế chúng ta phải hành động nhanh hơn bao giờ hết.”
Theo rnz.co.nz – Khoa Tran