Một bản báo cáo mới từ Bộ Tài chính (Treasury) cho thấy chính phủ tiền nhiệm của New Zealand đã chi tiêu vượt mức trong đại dịch Covid-19, bất chấp các cảnh báo từ giới chức tài chính.
Bản tóm tắt của Bộ Tài chính cho biết phản ứng với Covid-19 cho thấy những thách thức khi sử dụng chính sách tài khóa để ứng phó với các cú sốc và chu kỳ. Ảnh: FANATIC STUDIO / SCIENCE PHOTO LThông tin này được nêu rõ trong Báo cáo Tầm nhìn Dài hạn 2025 do Bộ Tài chính công bố.
Báo cáo cho biết, tổng chi phí cho các biện pháp ứng phó đại dịch trong giai đoạn 2020–2026 ước tính lên tới 66 tỷ đô, tương đương khoảng 20,4% GDP. Đây được xem là một trong những gói hỗ trợ kinh tế lớn nhất toàn cầu, theo đánh giá từ IMF và OECD.
Nợ công tăng, giảm khả năng ứng phó rủi ro tương lai
Bộ Tài chính cảnh báo rằng mức nợ công hiện tại đang gây áp lực lớn đến khả năng phản ứng với các cú sốc trong tương lai như thiên tai, biến đổi khí hậu và rủi ro sinh học. Theo báo cáo, nguyên nhân một phần là do các chính phủ trong quá khứ không tiết kiệm đủ trong những giai đoạn bình thường để ứng phó với khủng hoảng.
Từ khuyến nghị kích thích đến cảnh báo tiết chế
Ban đầu, Bộ Tài chính ủng hộ việc tung ra kích thích tài khóa mạnh mẽ vào đầu năm 2020, giúp nền kinh tế phục hồi nhanh chóng. Trong đó, chương trình trợ cấp tiền lương được xem là yếu tố quan trọng giúp giữ vững tỷ lệ việc làm.
Tuy nhiên, từ cuối năm 2020, cơ quan này đã chuyển sang khuyến nghị cắt giảm và nhắm mục tiêu chi tiêu, đặc biệt là sau đợt phong tỏa vì biến thể Delta vào tháng 8/2021. Bộ Tài chính nhấn mạnh rằng các quyết định hỗ trợ doanh nghiệp nên cân nhắc đến tác động kinh tế vĩ mô, và phản đối việc bổ sung kích thích tài khóa từ Ngân sách 2022 trở đi.
Gần một nửa chi tiêu không gắn trực tiếp với Covid-19
Trong tổng chi phí:
• 35% dành cho trợ cấp tiền lương và các chương trình liên quan đến phong tỏa
• 18% cho hệ thống y tế (tiêm chủng, truy vết, cách ly...)
• Gần 50% còn lại chi cho các sáng kiến "đa mục tiêu", không trực tiếp liên quan đến dịch bệnh, bao gồm:
o Giảm thuế
o Chương trình đào tạo nghề
o Xây dựng nhà ở
o Dự án hạ tầng "sẵn sàng thi công"
o Tăng phúc lợi xã hội
o Hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp nhỏ
o Jobs for Nature, suất ăn học đường, và nhiều chương trình khác
Bộ Tài chính nhận định rằng các chương trình không gắn liền với cú sốc dịch bệnh đã gây tác động trễ và rất khó dừng lại trong các năm tiếp theo.
Kiến nghị cải cách chính sách tài khóa
Báo cáo đề xuất:
• Chính phủ nên định trước rõ ràng khi nào và bằng cách nào sẽ sử dụng chính sách tài khóa
• Đạt được sự đồng thuận lưỡng đảng trong các phương án phản ứng
• Thành lập một cơ quan tài khóa độc lập để giám sát và đánh giá tính bền vững của các chính sách chi tiêu
Trước đây, chính phủ đã từng cân nhắc thành lập một cơ quan giám sát chi phí các chính sách tranh cử nhưng không đạt được đồng thuận chính trị. Hiện tại, Bộ trưởng Tài chính Nicola Willis ủng hộ đề xuất này, nhưng New Zealand First và ACT vẫn phản đối.
Nicola Willis: “Cảnh báo về nguy cơ chi tiêu quá mức”
Phản ứng với báo cáo, Bộ trưởng Tài chính đương nhiệm Nicola Willis cho rằng ngôn ngữ của Bộ Tài chính "rất thận trọng và ngoại giao", nhưng kết luận thì "rất nghiêm trọng".
Bà chỉ trích chính phủ tiền nhiệm vì kéo dài các biện pháp chi tiêu lớn vượt ngoài khuôn khổ đối phó dịch bệnh:
“Người dân New Zealand vẫn đang phải trả giá cho cách chi tiêu quá tay mà ban đầu vốn chỉ được thiết kế để ứng phó với đại dịch.”
Hiện RNZ đã liên hệ với đảng Lao động (Labour) để yêu cầu phản hồi về báo cáo trên.
Theo rnz.co.nz – Khoa Tran