Các thành viên của bộ tộc Ngātiwai ở Northland đã đi thuyền ra quần đảo Poor Knights – khu bảo tồn thiên nhiên được bảo vệ nghiêm ngặt – để dựng cột cờ và đặt một cây pou (cột chạm khắc truyền thống) nhằm phản đối sự sửa đổi gây tranh cãi của Đạo luật Biển và Khu vực Duyên hải (Marine and Coastal Area Act) được thông qua vào tuần trước.
Các thành viên Iwi đã đến hòn đảo này, cách bờ biển Tūtūkākā của Northland khoảng 20 km bằng wakahourua. Ảnh: Đã cung cấpIwi (bộ tộc) Ngātiwai cho rằng chính phủ liên minh đang thực hiện hành động “raupatu” – tức tịch thu hoặc chiếm đoạt đất đai, và việc họ đổ bộ trái phép hôm thứ Năm là một cách khẳng định lại quyền tự chủ (tino rangatiratanga) của họ đối với vùng ven biển và các đảo ngoài khơi.
Hành động phản đối “trực tiếp và có chủ đích”
Dưới sự dẫn dắt của Chủ tịch Ngātiwai, Aperahama Kerepeti-Edwards, nhóm người rời bến Tūtūkākā từ sáng sớm trên waka hourua – loại thuyền hai thân truyền thống của người Māori.
Theo quy định của Bộ Bảo tồn (DOC), việc đổ bộ hay neo đậu tàu thuyền tại khu bảo tồn thiên nhiên Poor Knights bị nghiêm cấm, trừ trường hợp được cấp phép đặc biệt cho mục đích nghiên cứu khoa học.
Tuy nhiên, khi đến nơi, nhóm đã leo lên đỉnh một trong các đảo, dựng cột cờ và cắm một cây pou whenua (cột đất thiêng) trên sườn đá – nơi có thể nhìn thấy rõ từ các tàu thuyền qua lại. Sau đó, cột cờ bị dỡ bỏ nhưng cây pou vẫn được giữ lại, gắn chặt bằng xi măng.
Ông Kerepeti-Edwards khẳng định đây là “hành động phản đối trực tiếp và có chủ đích”, bất chấp quy định pháp luật hạn chế việc tiếp cận đảo, kể cả với chính người Ngātiwai – những người có quyền mana whenua (chủ quyền đất) và mana moana (chủ quyền biển) tại khu vực này.
Một lá cờ tung bay trên đỉnh một trong những hòn đảo Poor Knights. Ảnh: Được cung cấp“Chúng tôi tuyên bố rằng Ngātiwai, chứ không phải Chính phủ Hoàng gia (the Crown), mới là chủ thể có quyền hợp pháp đối với những taonga (báu vật) này,” ông nói.
Phản đối sửa đổi luật MACA và chính sách của Chính phủ
Ông Kerepeti-Edwards cho biết nhóm đã tuân thủ nghiêm ngặt các quy trình kiểm dịch sinh học để không mang mầm bệnh, hạt giống hay sinh vật ngoại lai lên đảo. Con thuyền cũng được chó nghiệp vụ kiểm tra kỹ nhằm đảm bảo không có loài gặm nhấm nào trên tàu.
“Những hòn đảo này là taonga của chúng tôi, và chúng tôi sẽ không bao giờ làm tổn hại đến chúng,” ông nói thêm.
Theo ông, hành động này nhằm phản đối sửa đổi mới nhất của Đạo luật Marine and Coastal Area (Takutai Moana) – MACA, đồng thời cũng phản ứng lại “chính sách rộng hơn của Chính phủ” bao gồm Dự luật Tiêu chuẩn Quy định (Regulatory Standards Bill) và việc xóa bỏ các điều khoản liên quan đến Hiệp ước Waitangi (Te Tiriti o Waitangi) trong luật pháp.
“Đây là một nỗ lực có tổ chức nhằm làm suy yếu vị thế của Te Tiriti o Waitangi và xói mòn quyền lợi của tangata whenua (người bản địa Māori),” ông khẳng định.
Một bức tượng Pou Whenua được chạm khắc được gắn vào đá như một biểu tượng của quyền lực đối với các hòn đảo. Ảnh: Được cung cấpÔng cho biết hành động hôm thứ Năm là điều mà iwi đã cân nhắc từ lâu, nhưng việc Quốc hội thông qua sửa đổi MACA đã thôi thúc họ tiến hành. Ông cũng gợi ý về “một mùa hè biểu tình” sắp tới, kêu gọi mọi hậu duệ của Ngātiwai treo cờ trên bãi biển, mũi đất và các đảo để thể hiện rằng “chúng ta vẫn ở đây, quyền lực của chúng ta vẫn nguyên vẹn và ý chí của chúng ta không lay chuyển.”
Trước đó, ông Kerepeti-Edwards từng bị buộc rời khỏi phòng họp Quốc hội khi ngắt lời trong phiên tranh luận về sửa đổi luật, gọi đạo luật này là “vô lý và xúc phạm”, đồng thời mô tả nó là “cuộc tịch thu lớn nhất mà người Māori từng đối mặt.”
Phản ứng của Chính phủ và giới chuyên gia
Bộ trưởng Tư pháp Paul Goldsmith bảo vệ quyết định sửa đổi luật, cho rằng điều này là “cần thiết để khôi phục mục đích ban đầu của đạo luật” sau những “cách hiểu sai” của tòa án.
Tuy nhiên, Chris Finlayson – cựu nghị sĩ Quốc gia và là tác giả ban đầu của đạo luật MACA – phản đối mạnh mẽ, cho rằng sửa đổi mới “cực kỳ gây hại” cho quan hệ chủng tộc ở New Zealand.
Sửa đổi mới khiến việc công nhận quyền sở hữu biển theo phong tục Māori trở nên khó khăn hơn, đồng thời hủy hiệu lực hồi tố các phán quyết tòa án từ ngày 24/7/2024, buộc nhiều vụ kiện phải được xét xử lại. Luật này đã chính thức được thông qua lần ba vào ngày 21/10.
Ông Goldsmith cho biết Chính phủ đã cấp 15 triệu NZD để hỗ trợ các iwi chi phí khi phải theo đuổi lại vụ kiện, và thừa nhận rằng “quyết định này không dễ dàng”.
Quần đảo Poor Knights – vùng đất tapu linh thiêng
Quần đảo Poor Knights (gồm Aorangi và Tawhitirahi) nằm cách bờ biển Tūtūkākā của Northland khoảng 22 km, đã không có người sinh sống từ thế kỷ 19 sau một cuộc thảm sát trong những năm 1820, khiến nơi đây trở thành vùng đất tapu (linh thiêng).
Các đảo là nơi sinh sống của nhiều loài sinh vật quý hiếm, bao gồm thằn lằn tuatara, chim biển Buller’s shearwater – loài duy nhất sinh sản tại đây, cùng vô số thực vật bản địa.
Vùng biển xung quanh được bảo vệ bởi khu bảo tồn biển Poor Knights Marine Reserve, nổi tiếng thế giới về hang động dưới nước và hệ sinh thái biển phong phú, được mệnh danh là điểm lặn nước lạnh đẹp nhất thế giới.
Theo Đạo luật Khu bảo tồn năm 1977 (Reserves Act 1977), việc đào bới, dựng biển báo hay xâm nhập khu bảo tồn bằng phương tiện là hành vi phạm pháp, có thể bị phạt tù tối đa 2 năm hoặc phạt tiền lên đến 100.000 NZD, trong khi doanh nghiệp vi phạm có thể bị phạt tới 200.000 NZD.
Theo rnz.co.nz – Khoa Tran