Waitangi Tribunal kết luận rằng quyết định của Chính phủ New Zealand loại bỏ Hiệp ước Waitangi khỏi bản dự thảo chiến lược phát triển địa nhiệt là một vi phạm Hiệp ước.
Chiến lược địa nhiệt đã được Bộ Kinh doanh, Đổi mới và Việc làm xây dựng. Ảnh:Chiến lược do Bộ Kinh doanh, Đổi mới và Việc làm (MBIE) xây dựng, với mục tiêu tăng gấp đôi sản lượng năng lượng địa nhiệt của New Zealand vào năm 2040. Ba bộ trưởng liên quan gồm Bộ trưởng Phát triển Māori và Quan hệ Vương–Māori Tama Potaka, Bộ trưởng Cải cách RMA Chris Bishop và Bộ trưởng Tài nguyên Shane Jones đều tham gia vào quá trình soạn thảo.
Ngày 7/11, Waitangi Tribunal tổ chức một phiên điều trần riêng về dự thảo chiến lược địa nhiệt có tên From the Ground Up – A draft strategy to unlock New Zealand's geothermal potential. Trong phiên điều trần, ông Shane Jones cho biết mục tiêu là hoàn thiện chiến lược trong năm nay để trình lên Nội các phê duyệt.
Chiến lược có tiến bộ nhưng còn nhiều thiếu sót
Theo báo cáo, phần lớn các bên khiếu nại đều ủng hộ chiến lược vì đây là sáng kiến đầy tiềm năng cho phát triển kinh tế Māori. Tuy nhiên, Tribunal lưu ý chiến lược vẫn còn một số vấn đề đáng lo ngại và kêu gọi Chính phủ dành thêm thời gian để hoàn thiện nội dung với sự tham gia đầy đủ của cộng đồng Māori — đặc biệt vì nhiều hành động trong kế hoạch còn “thiếu sót đáng kể”.
Tribunal nhận định rằng bảo vệ taonga chưa được tích hợp đầy đủ vào kế hoạch hành động.
Vi phạm nguyên tắc bảo vệ tích cực
“Về vấn đề kaitiakitanga, nguyên tắc bảo vệ tích cực trong Hiệp ước yêu cầu Chính phủ phải chủ động bảo vệ các taonga — điều đặc biệt quan trọng trong một chiến lược đặt mục tiêu nhân đôi năng lượng địa nhiệt trong 15 năm,” báo cáo nêu.
Tribunal nhấn mạnh chiến lược liên quan trực tiếp đến các taonga địa nhiệt có ý nghĩa to lớn đối với Māori, quyền tino rangatiratanga và kaitiakitanga của họ, cũng như sự hợp tác giữa Chính phủ và Māori trong một nền tảng phát triển kinh tế lớn.
Vì vậy, quyết định loại bỏ Hiệp ước khỏi chiến lược được kết luận là một vi phạm Hiệp ước.
Tribunal cũng chỉ ra sự bất hợp lý khi MBIE và cùng bộ trưởng trước đó đã đưa Hiệp ước vào Chiến lược Khoáng sản chỉ bảy tháng trước.
Theo Tribunal, nguyên tắc đối tác trong Hiệp ước, dựa trên thiện chí và sự tôn trọng lẫn nhau, phải được thể hiện trong bất kỳ chiến lược nào đòi hỏi sự hợp tác giữa Chính phủ và Māori.
Định nghĩa sai về taonga địa nhiệt
Một quan ngại khác là Chính phủ đã mô tả taonga địa nhiệt chỉ như “các đặc điểm bề mặt” như mạch nước phun. Tribunal cảnh báo rằng định nghĩa này có thể dẫn đến vi phạm Hiệp ước nếu không được sửa đổi, nhưng vẫn còn thời gian để điều chỉnh trước khi hoàn thiện chiến lược.
Báo cáo cũng cho biết chiến lược chưa nêu rõ các cơ hội dành riêng cho iw và hapū, tách biệt khỏi các chủ đất Māori nói chung.
Các vấn đề về quyền và lợi ích của Māori, đặc biệt là quyền sở hữu và danh phận pháp lý của taonga địa nhiệt, cũng cần được xem xét. Tuy vậy, vì đây là báo cáo tạm thời, Tribunal chưa thể đưa ra kết luận cuối cùng.
Tribunal hoan nghênh việc Chính phủ cam kết xem xét các phát hiện trong báo cáo giai đoạn 3 sắp tới, và khuyến nghị trước mắt nên tiếp tục đối thoại trực tiếp với các nhóm nắm giữ quyền liên quan.
Theo rnz.co.nz – Khoa Tran