Phân tích — Một buổi sáng nữa, lại thêm một vụ tai nạn trên một trong các tuyến đường chính của Auckland. Giao thông tắc nghẽn, tài xế ngồi trong xe nghĩ xem sẽ giải thích thế nào khi lại đến muộn. Các chương trình radio lặp lại lời khuyên quen thuộc: hãy đi sớm hơn và tìm đường khác.
Ảnh: RNZ / Lucy XiaĐiều này xảy ra thường xuyên đến mức nhiều người gần như không còn để ý. Nhưng chi phí mà nó gây ra tăng lên rất nhanh — và lớn hơn nhiều so với vài cuộc họp bị trì hoãn.
Từ năm 2022 đến 2025, Auckland ghi nhận 34.628 vụ tai nạn. Cuộc thảo luận về “số người chết trên đường” thường chỉ xoay quanh những chi phí hiển nhiên: thương tích, tử vong, phản ứng khẩn cấp. Nhưng điều đó mới chỉ là bề nổi.
Một phân tích mới cho thấy tổng chi phí thực tế lên tới 9,23 tỷ NZD trong ba năm — tương đương khoảng 2% quy mô nền kinh tế 157 tỷ NZD của Auckland — bao gồm gần 200 triệu NZD chi phí bị bỏ quên trong các cuộc tranh luận chính sách.
Chi phí ẩn từ sự gián đoạn giao thông
Cơ quan Vận tải New Zealand (NZTA) từ lâu đã tính toán chi phí tai nạn: chi phí y tế, thiệt hại tài sản, năng suất lao động mất đi và giá trị thống kê của một sinh mạng. Một vụ tai nạn chết người được định giá 15,2 triệu NZD.
Tuy nhiên, sâu trong các báo cáo kỹ thuật còn có một khoản chi phí mà các cuộc tranh luận công khai hiếm khi đề cập: chi phí gián đoạn mạng lưới giao thông.
Các vụ tai nạn không chỉ ảnh hưởng đến những người liên quan trực tiếp. Hàng nghìn tài xế khác bị mắc kẹt trong làn sóng ùn tắc kéo dài.
Công ty tư vấn giao thông Flow Transportation Specialists lần đầu tính toán chi phí này cho Auckland Transport, dựa trên dữ liệu GPS và lưu lượng giao thông. Họ phát hiện các vụ tai nạn tạo ra hiệu ứng tắc nghẽn lan rộng, kéo dài ngay cả khi hiện trường đã được dọn dẹp.
• Một vụ tai nạn nhiều xe trên đường cao tốc Auckland có thể gây 1,4–3,5 triệu NZD chi phí chậm trễ.
• Một vụ nghiêm trọng trên đường trục chính có thể gây 26.000–37.000 NZD thời gian lao động bị lãng phí cho tất cả người đi đường.
Khi áp dụng vào toàn bộ dữ liệu tai nạn của Auckland, chi phí gián đoạn mạng lưới làm tăng thêm khoảng 195 triệu NZD, tương đương tăng 2,2% so với ước tính truyền thống.
Khi tốc độ cao không đồng nghĩa năng suất
Những con số này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh chính phủ hiện tại đang đảo ngược các quy định giảm tốc độ. Lập luận chính: đi nhanh hơn sẽ giúp tăng năng suất và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Nhưng tư duy này có vấn đề: nó tính thời gian tiết kiệm được nhờ chạy nhanh hơn như “lợi ích kinh tế thuần”, trong khi bỏ qua thời gian bị mất do tai nạn xảy ra nhiều hơn và nghiêm trọng hơn.
Dữ liệu cho thấy:
• Giảm tốc độ từ 50 km/h xuống 30 km/h làm tỷ lệ tử vong của người đi bộ giảm từ 80% xuống 10%.
• Tốc độ cao => ít thời gian phản ứng => quãng phanh dài hơn => nhiều tai nạn hơn.
• Và tai nạn ở tốc độ cao tốn nhiều thời gian hơn để xử lý, gây tắc đường kéo dài hàng giờ.
Một vụ tai nạn ở 110 km/h để lại nhiều mảnh vỡ hơn, điều tra lâu hơn và hàng dài xe kẹt hơn so với cùng vụ tai nạn ở 100 km/h.
Năng suất đến từ sự ổn định, không phải tốc độ
Những cơ quan giao thông tiên tiến — bao gồm cả NZTA — đều áp dụng phương pháp “hệ thống an toàn”: con người luôn có thể mắc sai lầm, nên thiết kế đường cần hạn chế rủi ro tử vong. Quản lý tốc độ đóng vai trò trung tâm trong mô hình này.
Việc nâng tốc độ giới hạn đưa New Zealand ra khỏi khuôn khổ dựa trên bằng chứng khoa học, tạo ra thứ “hiệu quả giả”: vài giây tiết kiệm trong điều kiện giao thông bình thường, đổi lại hàng giờ tắc nghẽn và hàng tỷ đô la thiệt hại khi tai nạn xảy ra.
Dù phân tích của Flow chỉ dựa trên bốn vụ tai nạn điển hình và chưa tính đến nhiều chi phí khác như hủy chuyến, độ tin cậy lịch trình hay chậm trễ xe cứu thương, con số hiện tại vẫn lên đến hàng trăm triệu — và khả năng cao còn bị đánh giá thấp.
Những chi phí này không xuất hiện khi cơ quan quản lý ưu tiên dự án nào được cấp vốn. Khi ước tính chi phí tai nạn thấp hơn 3–10%, các dự án nâng cấp an toàn có thể bị loại bỏ dù chúng thực sự mang lại lợi ích lớn hơn.
Tốc độ không phải chìa khóa — giảm tai nạn mới là chìa khóa
Tai nạn và sự chậm trễ kéo theo làm chậm nền kinh tế nhiều hơn bất kỳ giới hạn tốc độ nào. Năng suất đến từ ít tai nạn hơn và hành trình ổn định hơn, không phải từ việc cho phép chạy nhanh hơn cho đến khi… có chuyện xảy ra.
Lần tới khi bạn bị kẹt xe vì một vụ tai nạn phía trước, hãy nhớ con số thật sự: chi phí cấp cứu, y tế, mất giờ làm, thiệt hại tài sản — cộng thêm những chi phí ẩn do hàng nghìn người khác bị chậm trễ.
Gỡ bỏ giới hạn tốc độ cũng có nghĩa là bỏ qua toàn bộ những chi phí ẩn đó.
Theo rnz.co.nz – Noo Thuyen