Nền kinh tế New Zealand đang trong thời kỳ suy thoái kéo dài và khó phục hồi, khiến người dân và chuyên gia liên tục đặt câu hỏi: Ai là nguyên nhân chính? Liệu có thể đổ lỗi cho chính sách cắt giảm chi tiêu công của chính phủ, hay lãi suất cao từ Ngân hàng Dự trữ (RBNZ)?
Ảnh: RNZDù được kỳ vọng sẽ khởi sắc vào cuối năm, nền kinh tế vẫn đang trì trệ. Ngành nông nghiệp – trụ cột chính – là điểm sáng hiếm hoi trong bức tranh ảm đạm.
Trong bản cập nhật mới đây, Chuyên gia kinh tế trưởng của Kiwibank – Jarrod Kerr – cho rằng chính quyết định của RBNZ đẩy nền kinh tế vào suy thoái để kiềm chế lạm phát là nguyên nhân chính. Tuy nhiên, một số ý kiến phản bác nhận định này, cho rằng Kerr đã đơn giản hóa vấn đề và bỏ qua tác động tiêu cực từ việc chính phủ cắt giảm chi tiêu và nhân sự công.
Một độc giả RNZ chia sẻ: “Văn phòng MPI nơi vợ tôi làm việc tại Christchurch đã cắt giảm 10% nhân sự. Với mỗi nhân viên công bị cắt, có tới 2–3 công việc trong khu vực tư nhân cũng biến mất. Hàng loạt dự án hạ tầng bị hủy hoặc đóng băng khiến ngành kỹ thuật sa thải tới 30% lực lượng lao động.”
Lỗi bắt nguồn từ cả chính phủ lẫn Ngân hàng Dự trữ
Gareth Kiernan – chuyên gia dự báo kinh tế tại Infometrics – khẳng định:
“Cả chính phủ và Ngân hàng Dự trữ đã kích thích nền kinh tế quá mức vào năm 2020–2021, khiến nó trở nên quá nóng và không bền vững. Họ đã tạo ra khủng hoảng và buộc phải là người giải quyết nó.”
Thông thường, chính sách tài khóa (chi tiêu chính phủ) và chính sách tiền tệ (lãi suất) có vai trò điều tiết chu kỳ kinh tế. Tuy nhiên, trong 5 năm qua, hai chính sách này lại cùng lúc “đạp ga” trong giai đoạn bùng nổ, rồi đồng loạt “phanh gấp” trong suy thoái – khiến tình hình càng tồi tệ.
Gareth Kiernan đã xem xét GDP được phân tích thành chi tiêu hộ gia đình và chính phủ, đầu tư doanh nghiệp và xuất nhập khẩu. Ảnh:Chính phủ chi tiêu quá tay
Theo Kiernan, chi tiêu tiêu dùng của chính phủ vào tháng 12/2022 cao hơn 13,5% so với dự báo trước đại dịch. Đến giữa năm 2024, đầu tư công như cơ sở hạ tầng, trường học, bệnh viện vẫn cao hơn 18% so với kỳ vọng trước đó.
“Dù chính phủ đã bắt đầu cắt giảm, nhưng quy mô chi tiêu vẫn lớn hơn nhiều so với mức bình thường. Chúng ta vẫn chưa hoàn toàn xóa bỏ hậu quả từ thời kỳ ‘bơm tiền’ thời Covid.”
Kiernan phân tích thêm, nếu chia nhỏ GDP theo bốn yếu tố chính: chi tiêu hộ gia đình, chi tiêu chính phủ, đầu tư tư nhân và xuất nhập khẩu, thì:
• Khoảng 2/3 sự suy giảm kinh tế đến từ chính sách lãi suất cao của RBNZ.
• Khoảng 20–25% do chính phủ (bao gồm cả tiêu dùng và đầu tư).
• Khoảng 10% do xuất khẩu yếu kém.
Chính sách tiền tệ và tài khóa có liên hệ chặt chẽ
Chuyên gia kinh tế cao cấp của ANZ – Miles Workman – cho rằng không thể tách rời tác động của chính sách chính phủ và Ngân hàng Dự trữ:
“Nếu chính phủ thắt chặt ngân sách nhanh chóng hơn – bằng cách giảm chi tiêu hoặc tăng thuế – RBNZ sẽ buộc phải hạ lãi suất sớm hơn để kích thích nhu cầu tiêu dùng và đầu tư.”
Ảnh: RNZLỗi không thuộc riêng bên nào – 'Một cú lừa chính trị'
GS Robert MacCulloch từ Đại học Auckland nhận định:
“Cả hai đảng lớn đều góp phần khiến nền kinh tế rơi vào tình trạng hiện tại. Việc các bên chính trị đổ lỗi lẫn nhau là một cú lừa người dân. New Zealand đã trì trệ từ nhiều năm qua, bất kể ai cầm quyền.”
Ông chỉ ra rằng chương trình trợ cấp tiền lương trong đại dịch – vốn gây nợ lớn – là kết quả của chính phủ Lao động, nhưng Đảng Quốc gia khi đó cũng ủng hộ mở rộng nó cho các doanh nghiệp lớn.
Về cắt giảm chi tiêu, ông cho rằng những biện pháp gần đây của chính phủ chỉ mang tính “bề mặt” và chưa đủ để giải quyết những thách thức lớn như chi phí y tế và hưu trí do dân số già hóa.
Ngân hàng Dự trữ: Vai trò khó khăn nhưng cần thiết
Eric Crampton – chuyên gia kinh tế trưởng tại NZ Initiative – cho rằng thị trường lao động hiện tại không thể so sánh với thời kỳ 2021–2022:
“Tỷ lệ việc làm cao khi đó là kết quả của việc chi tiêu quá mức và chính sách tiền tệ siêu lỏng. Tình trạng đó không thể duy trì mà không dẫn đến lạm phát nghiêm trọng.”
Ông nhấn mạnh, Ngân hàng Dự trữ thường hành động sau cùng, tức là sau khi đã xem xét các chính sách của chính phủ.
“Chính phủ có thể tạo điều kiện hoặc gây khó dễ, nhưng nhiệm vụ chính của RBNZ là giữ lạm phát ổn định – đó cũng là cách tốt nhất để đảm bảo việc làm bền vững lâu dài.”
Kết luận: Không có một thủ phạm duy nhất
New Zealand đang phải trả giá cho những sai lầm chính sách cả về tài khóa và tiền tệ trong giai đoạn 2020–2022. Việc kích thích kinh tế quá mức để ứng phó Covid-19 đã để lại hệ quả sâu rộng, buộc cả chính phủ và Ngân hàng Dự trữ phải siết chặt lại.
✅ Tóm gọn:
• RBNZ chịu trách nhiệm chính cho hai phần ba suy thoái vì chính sách lãi suất.
• Chính phủ cũng góp phần do chi tiêu công bùng nổ và nay phải cắt giảm.
• Không thể đổ lỗi cho một bên duy nhất, bởi cả hai đã cùng “thổi phồng” nền kinh tế rồi cùng “hạ cánh đau”.
Theo rnz.co.nz – Noo Thuyen