Đã hơn một tháng kể từ khi chính phủ New Zealand công bố kế hoạch cho phép siêu thị mới được phê duyệt theo cơ chế “nhanh” nhằm thúc đẩy cạnh tranh trong ngành.
Ảnh: 123RFDù còn quá sớm để thấy kết quả, nhưng nhiều chuyên gia đã đặt câu hỏi liệu cách tiếp cận này có thật sự hiệu quả.
Bế tắc cạnh tranh – người tiêu dùng chịu thiệt
Hiện tại, thị trường bán lẻ thực phẩm New Zealand gần như rơi vào tay “song mã” Foodstuffs và Woolworths. Các rào cản về quy hoạch thương mại, quy trình cấp phép chậm chạp và các quy định phức tạp đã khiến nhiều đối thủ tiềm năng không thể chen chân.
Ngay cả khi Ủy ban Thương mại (Commerce Commission) đề xuất thay đổi Bộ Quy tắc Cung ứng Hàng tạp hóa để cân bằng lại quyền lực thương lượng giữa nhà cung ứng và siêu thị lớn, điều này cũng khó mang lại mức giá rẻ hơn rõ rệt cho người tiêu dùng.
Một vấn đề khác là tình trạng các nhà bán lẻ nhỏ thường “ăn theo giá” của các siêu thị lớn – hiện tượng được gọi là “price leadership dynamics”, khiến áp lực giảm giá bán lẻ gần như không tồn tại.
Ảnh: 123rf.comGiải pháp: Siêu thị công cộng
Một ý tưởng đang được bàn luận là thành lập chuỗi siêu thị công cộng – tạm gọi là “doanh nghiệp cung ứng cộng đồng”. Mô hình này sẽ vận hành hệ thống trung tâm bán sỉ, mạng lưới phân phối và cửa hàng bán lẻ, áp dụng công nghệ hậu cần hiện đại để tối ưu chi phí.
Khác với hai “ông lớn” hiện nay, siêu thị công cộng sẽ:
• Tập trung vào hàng hóa thiết yếu, giá rẻ, không chạy đua thương hiệu hay chương trình khách hàng thân thiết.
• Cắt giảm chi phí marketing, ký kết hợp đồng cung ứng gọn nhẹ, giới hạn lương lãnh đạo.
• Hướng đến mức biên lợi nhuận gộp chỉ 4–7%, so với mức trên 55% của nhiều mặt hàng tại siêu thị lớn.
Mục tiêu duy nhất: kéo giá xuống và đảm bảo mọi gia đình đều có thể tiếp cận thực phẩm thiết yếu với mức giá hợp lý.
Ứng cử viên thị trưởng New York Zohran Mamdani (trái) đang đề xuất ý tưởng về các cửa hàng tạp hóa do thành phố sở hữu. Ảnh: AFP / MICHAEL M. SANTIAGOBài học từ quốc tế
Ý tưởng này không mới. Nhiều chính phủ đã từng can thiệp vào thị trường khi khu vực tư nhân thất bại, ví dụ như:
• Giải cứu Ngân hàng New Zealand (1990s)
• Giữ Air New Zealand hoạt động (2002)
• Chính sách bảo lãnh tiền gửi (2008–2011) trị giá gần NZ$2 tỷ
Ở Mỹ, mô hình này đã được triển khai:
• Healthy Food Financing Initiative (2014) bơm US$320 triệu tài trợ và US$1 tỷ vốn vay cho hơn 1000 dự án siêu thị cộng đồng tại 48 bang.
• Bang Illinois thông qua Grocery Initiative Act (2024), tài trợ xây dựng siêu thị công cộng.
• Tại New York, ứng viên thị trưởng Zohran Mamdani đề xuất chuỗi siêu thị do thành phố sở hữu, miễn thuế và bán hàng theo giá bán sỉ.
Cách vận hành tại New Zealand
Nếu triển khai, một siêu thị công cộng ở New Zealand cần được thiết kế như:
• Một doanh nghiệp “sinh ra để cạnh tranh”, đủ lớn để tận dụng lợi thế quy mô.
• Hoạt động song song ở cả mảng bán lẻ và bán sỉ.
• Sử dụng công nghệ logistics tiên tiến để tối ưu chi phí vận hành.
• Được hỗ trợ pháp lý để tồn tại trong môi trường cạnh tranh khắc nghiệt.
• Trở thành “mỏ neo cộng đồng”, hợp tác cùng hội đồng địa phương và nhóm tình nguyện để xây dựng niềm tin.
Vai trò của Nhà nước
Theo nguyên tắc cạnh tranh hiệu quả, một ngành phải có ít nhất 7–9 doanh nghiệp lớn với không công ty nào chiếm quá 10% thị phần. Ngành siêu thị New Zealand hiện không đạt điều kiện này, do đó sự can thiệp của nhà nước là hợp lý.
Trên toàn cầu, từ năm 2000 đến 2023, số lượng doanh nghiệp nhà nước trong 500 công ty lớn nhất thế giới đã tăng từ 34 lên 126, quản lý US$53,5 nghìn tỷ tài sản và tạo ra hơn US$12 nghìn tỷ doanh thu.
👉 Với bối cảnh giá cả leo thang và sức ép lên người tiêu dùng, một chuỗi siêu thị công cộng có thể trở thành bước đi chiến lược để phá vỡ thế độc quyền kép và mang lại cạnh tranh thực sự cho ngành bán lẻ thực phẩm New Zealand.
Theo rnz.co.nz – Khoa Tran