Chúc mừng sinh nhật GST. Bạn gần như phải trả loại thuế này mỗi ngày — khoảng 70 cent cho một chai sữa, hay 150 đô cho một vé máy bay.
Ảnh: RNZÍt ai biết rằng loại thuế đánh vào hầu hết mọi giao dịch mua bán này vừa tròn 40 năm tuổi. Tháng 12 này đánh dấu 40 năm kể từ khi luật thuế cho phép áp dụng thuế Hàng hóa và Dịch vụ (GST) tại New Zealand. Thuế chính thức có hiệu lực vào tháng 10 năm sau đó.
Alan Bullot, chuyên gia GST tại Deloitte, cho biết có rất nhiều điều để kỷ niệm về loại thuế này.
“New Zealand không phải là nước tiên phong, nhưng luật GST của chúng ta được quốc tế xem như mô hình gần đạt chuẩn tốt nhất về thiết kế thuế,” ông nói.
“GST có cơ sở đánh thuế rộng, rất ít ngoại lệ, và thực hiện đúng vai trò của nó: thu tiền để chính phủ sử dụng cho các nhu cầu quốc gia.”
Khi GST được áp dụng tại New Zealand, chỉ khoảng 30–40 quốc gia sử dụng loại thuế tương tự. Giờ đây, hầu hết các nước — trừ Mỹ — đều có thuế GST hoặc VAT.
“Chính phủ thích GST vì họ dễ dự báo nguồn thu hơn, do GST phản ánh hoạt động của toàn bộ nền kinh tế,” Bullot nói.
Trong khi thuế doanh nghiệp hay thuế thu nhập phụ thuộc vào lợi nhuận và biến động tài chính, GST ổn định hơn và giúp chính phủ dự tính nguồn thu hiệu quả.
Roger Douglas, bộ trưởng tài chính vào thời điểm GST được áp dụng. Ảnh: TVNZGST sẽ thay đổi nữa không?
Qua nhiều năm, thuế GST đã tăng từ 10% lên 12,5%, rồi 15% như hiện nay.
Bullot cho biết GST cũng đã phải thích ứng với công nghệ và thay đổi hành vi tiêu dùng. Ngày nay, hầu hết các giao dịch mua hàng quốc tế đều chịu GST.
Ông nói cách mua sắm thời điểm 1985 hoàn toàn khác: không có tải nhạc, tải phim, mua hàng online hay giao dịch quốc tế như hiện nay. “Cốt lõi của GST không đổi, nhưng nó phải linh hoạt theo nền kinh tế.”
Thi thoảng, có đề xuất loại GST khỏi mặt hàng thực phẩm hay phương tiện công cộng. Theo Bullot, điều này khả thi nhưng sẽ làm hệ thống trở nên phức tạp hơn và chính phủ sẽ phải tìm nguồn thu thay thế.
Australia có nhiều ngoại lệ hơn New Zealand, nhưng gần đây cũng đang cân nhắc thu hẹp các ngoại lệ đó.
Bộ Tài chính từng tính toán rằng nếu không có thay đổi nào khác, thuế GST có thể phải tăng lên 32% để đáp ứng nhu cầu chi tiêu của dân số già hóa.
Một phương án khác là bỏ thuế thu nhập và thay bằng GST với mức cao hơn — nhưng Bullot đặt câu hỏi: “Liệu người dân có chấp nhận việc tăng gấp đôi GST?”
Dù vậy, ông dự đoán mức thuế 15% hiện tại khó có khả năng tăng vì lý do chính trị. Điều quan trọng là đảm bảo hệ thống GST luôn phù hợp với thực tế.
Ông cũng lưu ý mức nợ thuế GST đang tăng và chính phủ cần có biện pháp xử lý vì “GST không có tác dụng nếu có khai báo nhưng không thu được tiền”.
GST có phải là loại thuế lũy thoái?
Nhiều ý kiến cho rằng GST mang tính lũy thoái vì người thu nhập thấp chi tiêu phần lớn thu nhập của họ — và phần lớn những khoản chi đó chịu thuế.
Bullot cho rằng khi GST được áp dụng, chính phủ đã tăng phúc lợi để bù đắp. Đồng thời, phần lớn chi tiêu của người thu nhập thấp là tiền thuê nhà, vốn không bị đánh thuế GST.
Ngược lại, người có thu nhập cao mua nhà mới từ nhà phát triển phải trả GST rất lớn — ví dụ mua nhà 500.000 đô sẽ bao gồm 75.000 đô tiền GST.
Một số ít mặt hàng được miễn thuế như dịch vụ tài chính và tiền thuê nhà.
Liệu hiện nay còn có thể đưa ra loại thuế như GST?
Bullot nói bối cảnh năm 1985 rất khác: kinh tế mở cửa, đồng NZD thả nổi, dỡ bỏ quy định, đóng băng giá lương vừa kết thúc. Vì thế GST chỉ là một phần trong nhiều cải cách lớn. Đã có phản đối, nhưng không mạnh mẽ, và mức thuế thu nhập cao nhất cũng được cắt giảm đáng kể.
Gareth Kiernan, chuyên gia dự báo của Infometrics, cho rằng GST dễ được chấp nhận hơn vì nó thay thế các loại thuế bán hàng phức tạp trước đó và đi kèm giảm thuế thu nhập.
Năm 1986, thuế thu nhập chiếm 75% tổng nguồn thu; đến tháng 6 năm nay, tỷ lệ này giảm xuống 69%, trong khi GST tăng lên 24,4%.
Ông so sánh việc bán GST thời đó với nỗ lực giới thiệu thuế lợi nhuận vốn (capital gains tax) hiện nay — một thuế được các nhà kinh tế ủng hộ nhưng lại gặp khó khăn về mặt “truyền thông chính sách”.
Nhà kinh tế Shamubeel Eaqub cho rằng một loại thuế đánh vào vốn có thể sẽ được áp dụng trong tương lai, khi “sức ép tài chính đè lên thế hệ tương lai trở nên quá lớn”.
Theo rnz.co.nz – Khoa Tran