Đã 10 năm trôi qua kể từ khi người dân tại thị trấn nhỏ Kāeo ở vùng Viễn Bắc (Far North) của New Zealand bị yêu cầu phải đun sôi nước trước khi sử dụng – một cột mốc không ai muốn kỷ niệm.
Đầu bếp Anna Valentine của Kāeo trình bày quy trình phức tạp để có được nguồn nước uống. Ảnh: RNZ / Peter de GraafNước nâu, không thể uống, thậm chí giặt giũ cũng khó
Anna Valentine – đầu bếp kiêm giáo viên dạy nấu ăn, sống ngay trên con đường chính của Kāeo – cho biết cô chưa từng dám uống nước máy tại nhà mình.
“Tôi từng không thể giặt quần áo vì nước chuyển sang màu nâu. Có lúc thì nước nâu đậm, lúc thì trong hơn, nhưng thỉnh thoảng lại mất nước mà chẳng ai biết vì sao. Chúng tôi thường xuyên phải gọi để hỏi chuyện gì đang xảy ra. Mọi thứ giống như tàu lượn vậy.”
Dù màu sắc nước đã được cải thiện trong vài năm qua, cô Valentine cho biết nước vẫn không đủ tiêu chuẩn để uống. Gia đình cô đã lắp đặt một bồn hứng nước mưa và mỗi ngày đều phải đổ đầy bình để sử dụng.
Đầu bếp Anna Valentine của Kāeo cho biết các con cô chưa bao giờ biết cảm giác uống nước từ vòi như thế nào. Ảnh: RNZ / Peter de GraafLịch sử của khuyến cáo đun sôi nước tại Kāeo
Khuyến cáo đun sôi nước được đưa ra lần đầu vào tháng 7/2015 sau khi phát hiện vi khuẩn E. coli trong nước sinh hoạt. Từ đó đến nay, cảnh báo này chưa bao giờ được dỡ bỏ.
Nguồn nước tại Kāeo hiện cung cấp cho khoảng 30 khách hàng, bao gồm hộ gia đình, doanh nghiệp và các cơ sở công cộng như nhà vệ sinh và hội trường cộng đồng.
Nhà máy xử lý nước tư nhân của Kāeo, trên đường School Gully, lấy nước từ suối Waikara. Ảnh: RNZ / Peter de GraafThiếu đầu tư, tiêu chuẩn ngày càng khắt khe
Nguồn cung nước của Kāeo từng do Hội đồng Quận Far North quản lý cho đến năm 2000, sau đó được bán lại cho Doubtless Bay Water, đơn vị này từ bỏ vào năm 2008 vì lý do không hiệu quả về kinh tế. Hiện nay, nó do Wai Care Environmental Consultants vận hành.
Ông Bryce Aldridge, người vận hành hệ thống nước, cho biết việc duy trì tiêu chuẩn nước uống ngày càng khó khăn đối với một hệ thống nhỏ như của Kāeo.
“Chính phủ không hỗ trợ nâng cấp do quy mô quá nhỏ. Tôi chưa từng tăng giá nước. Nhiều người không phàn nàn – chỉ có một khách hàng duy nhất thường xuyên phản ánh.”
Ông cũng cho rằng việc giữ cảnh báo đun sôi nước sẽ giúp tránh việc bắt buộc bổ sung fluoride – điều mà người dân lo ngại sẽ làm tăng chi phí và ảnh hưởng đến chất lượng nước.
Tất cả khách hàng của Kāeo Water đều sống trên con phố chính của thị trấn Far North. Ảnh: RNZ/Peter de GraafThách thức từ phía chính quyền và yêu cầu cải thiện
Cơ quan nước quốc gia Taumata Arowai cho biết dù là nguồn nước tư nhân, Kāeo vẫn phải tuân thủ Luật Dịch vụ Nước 2021.
Họ đã gửi thư yêu cầu có kế hoạch cải thiện và thông báo rõ ràng cho người tiêu dùng từ tháng 3, nhưng buổi họp bị hủy bởi nhà cung cấp nước. Một buổi kiểm tra mới được lên lịch vào ngày 23/7.
“Khuyến cáo đun sôi nước chỉ là giải pháp tạm thời. Về lâu dài, người dân dễ quên và có nguy cơ uống phải nước nhiễm khuẩn,” ông Steve Taylor, đại diện Taumata Arowai cho biết.
Nếu nhà cung cấp không đáp ứng các yêu cầu, cơ quan này có thể yêu cầu Hội đồng Quận Far North tiếp quản hệ thống.
Góc nhìn từ cộng đồng địa phương
Ông Raniera Kaio – đại diện văn hóa của Te Rūnanga o Whaingaroa – cho biết vấn đề nước tại Kāeo đã bị đùn đẩy trách nhiệm giữa hội đồng và nhà cung cấp suốt nhiều năm.
“Cá nhân tôi, và với tư cách chuyên môn, tôi tin rằng nhà cung cấp hiện tại không đủ nguồn lực để khắc phục vấn đề một mình. Cần có sự phối hợp giữa hội đồng, nhà cung cấp và iwi (cộng đồng Māori).”
Ông Kaio cho biết nhà máy xử lý nước từng bị ảnh hưởng nặng trong trận lụt năm 2007 và chưa bao giờ hồi phục hoàn toàn. Chi phí mua nước đóng chai hàng tháng cho nhân viên và khách của rūnanga lên đến 300–400 NZD.
“Đây không chỉ là vấn đề về chi phí hay sự bất tiện, mà còn là câu chuyện về danh dự, phẩm giá và sự tự tôn của Kāeo. Người dân sống trong lo lắng mỗi ngày về việc liệu nước có an toàn hay không.”
Hi vọng về một tương lai sạch hơn
Dù còn nhiều khó khăn, ông Kaio và bà Valentine đều bày tỏ hy vọng rằng sự chú ý từ truyền thông và áp lực từ cơ quan quản lý sẽ giúp thay đổi tình hình.
“Chúng tôi sống ở New Zealand, nhưng cảm giác như đang ở một quốc gia kém phát triển. Ngày nào cũng phải ra ngoài hứng nước mưa từ mái nhà để uống – điều đó thật điên rồ,” Valentine nói.
Tình trạng phổ biến trên toàn quốc
Theo Báo cáo Quy định Nước Uống 2024, 74 khuyến cáo sử dụng nước dài hạn vẫn đang áp dụng tại New Zealand vào cuối năm ngoái. Trong đó có 20 hệ thống nước của hội đồng, phục vụ 7.000 người dân, đã duy trì các cảnh báo này hơn 3 năm.
“Sự tồn tại dai dẳng của các khuyến cáo sử dụng nước dài hạn là một thách thức lớn về quản lý và y tế công cộng,” báo cáo nêu rõ.
Theo rnz.co.nz – Noo Thuyen