Mặc dù chính phủ New Zealand đã đưa ra nhiều biện pháp nhằm thúc đẩy cạnh tranh trong lĩnh vực siêu thị, song vẫn chưa rõ liệu có đối thủ lớn nào đủ sức phá vỡ “thế duopoly” (độc quyền kép) của hai ông lớn Foodstuffs và Woolworths.
Gần một tháng trước, chính phủ công bố kế hoạch cho phép siêu thị mới được phê duyệt nhanh để đẩy nhanh quá trình gia nhập thị trường. Tuy nhiên, vẫn còn quá sớm để khẳng định hiệu quả, và cũng chưa chắc biện pháp này đủ để tạo ra một “người chơi lớn” mới.
Trong lúc đó, người tiêu dùng vẫn phải chịu giá cao trong bối cảnh thị trường bị kiểm soát bởi hai tập đoàn bán lẻ thống trị.
Cải cách hiện tại khó tạo đột phá
Ủy ban Thương mại (Commerce Commission) đang tiến hành điều tra thị trường bán buôn do lo ngại các siêu thị lớn hạn chế quyền tiếp cận ưu đãi (giảm giá, khuyến mãi, chiết khấu) của các nhà bán lẻ nhỏ hơn.
Dù cải cách có thể giúp cân bằng sức mạnh giữa nhà cung cấp và siêu thị, song hiện tượng “price leadership dynamics” – khi nhà bán lẻ nhỏ “ăn theo” giá của hai ông lớn – vẫn có thể khiến người tiêu dùng khó thấy lợi ích rõ rệt về giá.
Giải pháp: Một chuỗi siêu thị công cộng
Theo phân tích, một giải pháp mang tính đột phá có thể là thành lập chuỗi siêu thị công cộng – tạm gọi là “community provisioning enterprise” – với mục tiêu duy nhất là tạo cạnh tranh thực sự và kéo giá xuống.
Mô hình này có thể bao gồm:
• Hệ thống bán buôn, phân phối và bán lẻ đồng bộ
• Ứng dụng công nghệ logistics và quản lý hiện đại để giảm chi phí
• Biên lợi nhuận thấp, khoảng 4–7% (so với mức lợi nhuận lên tới 55% của các tập đoàn hiện tại)
• Không chi nhiều cho marketing, lương điều hành giới hạn, hợp đồng nhà cung cấp tối giản
Điểm quan trọng: Siêu thị công cộng không phải là cửa hàng quốc doanh phân phát lương thực, mà là một đối thủ “no-frills” (tối giản) trên thị trường, chỉ tập trung vào hàng hóa thiết yếu, thực phẩm cơ bản, phục vụ hộ gia đình có thu nhập thấp và trung bình.
Kinh nghiệm quốc tế
Trên thế giới, nhiều quốc gia tư bản phát triển đã có các mô hình tương tự:
• Mỹ: Chương trình Healthy Food Financing Initiative (2014) đã hỗ trợ hơn 1.000 dự án bán lẻ thực phẩm công cộng tại 48 bang, với ngân sách 320 triệu USD viện trợ và 1 tỷ USD tài trợ.
• Illinois (2024): Thông qua Grocery Initiative Act để xây dựng siêu thị công cộng, thị trấn Venice đã nhận 2,4 triệu USD để triển khai.
• New York: Ứng cử viên thị trưởng Zohran Mamdani đề xuất siêu thị công cộng miễn thuế, thuê mặt bằng và hợp tác với nông dân địa phương để giảm giá thực phẩm.
Vì sao cần vai trò Nhà nước?
Trong kinh tế học, cạnh tranh hiệu quả cần ít nhất 7–9 doanh nghiệp lớn trong một ngành, không công ty nào nắm quá 10% thị phần. Rõ ràng, điều kiện này không tồn tại trong thị trường siêu thị New Zealand.
Khi thị trường không còn cạnh tranh thực sự, sự can thiệp của Nhà nước là chính đáng – kể cả việc thành lập doanh nghiệp công để tạo sức ép buộc thị trường điều chỉnh.
Thực tế, số lượng doanh nghiệp nhà nước trong Fortune Global 500 đã tăng từ 34 (năm 2000) lên 126 (năm 2023), với tổng tài sản 53,5 nghìn tỷ USD và doanh thu hơn 12 nghìn tỷ USD.
Với bối cảnh New Zealand, một siêu thị công cộng không chỉ giúp giảm giá cho người tiêu dùng, mà còn đặt ra một “mặt bằng giá tối thiểu” – tạo sự cạnh tranh công bằng và khuyến khích khu vực tư nhân đổi mới.
Theo 1news.co.nz – Noo Thuyen